Economie gaat doormodderend 2024 uit

Erg vrolijk word ik niet als ik naar de laatste macrocijfers kijk. Aan de andere kant, heel negatief zijn ze nu ook weer niet. Volgens de cijfers van RWI/ISL over de containeroverslag in havens gaat het in Noordwest-Europa (de havens van Hamburg, Bremen/Bremerhaven, Rotterdam, Antwerpen, Zeebrugge en Le Havre) geleidelijk toch wat beter.

In november nam de overslag met 1,2% toe ten opzichte van oktober en met 14,3% ten opzichte van een jaar eerder. De dip die te zien is in de cijfers vanaf 2022 deed zich niet voor in Chinese havens, maar daar daalt de overslag momenteel juist. In november met 0,8% maand-op-maand. Ten opzichte van een jaar eerder staat er een kleine plus van 1,7% in de boeken.

De voorlopige cijfers over de inkoopmanagersindices voor december geven een gemengd beeld. In de EU is sprake van een lichte verbetering. De samengestelde PMI voor de eurozone steeg van 48,3 in november naar een voorlopig niveau van 49,5 in december. Dat is niet geweldig, maar evenmin een drama. De verbetering komt volledig op het conto van de dienstensector. De vertrouwensindex van de inkoopmanagers in de industrie was ongewijzigd ten opzichte van november. Opvallend was wel dat in Frankrijk en Duitsland sprake was van een daling van de PMI in de industrie. In Frankrijk viel deze index terug van 43,1 in november tot een bedroevende 41,9 in december, het laagste niveau sinds mei 2020. Duitsland deed het niet veel beter. Daar daalde de index van 43,0 in november tot 42,5.

Andere vertrouwensindicatoren laten hetzelfde zien, zij het met wat interessante nuances. De ZEW-index voor Duitsland die het vertrouwen van analisten meet, verbeterde in december voor wat betreft de verwachtingen, maar daalde verder voor wat betreft de beoordeling van de huidige situatie.

De toonaangevende Ifo-index daalde december tot 84,7. In november was de stand 85,6. Het niveau in december was het laagste cijfer sinds mei 2020. Hier was het juist de verwachtingscomponent die het totale cijfer drukte.

Er is veel te doen over de deplorabele stand en vooruitzichten voor de Europese industrie. En terecht. Vaak horen we over bedrijven die hun productie verplaatsen naar de VS. Dan zou je misschien denken dat de industrie daar draait als een tierelier. Dat is niet zo. In november lag het productieniveau in de Amerikaanse industrie 0,9% lager dan een jaar geleden. Voor alleen de verwerkende industrie bedraagt de daling 1,0%.

De eerste regionale vertrouwensindicatoren voor december hinten ook in de VS op zwakte, al zijn zulke cijfers vaak volatiel. De Empire State index, die het ondernemersvertrouwen in het district van de New York Fed meet, daalde van 31,2 in november tot 0,2 in december. De vergelijkbare Philly Fed Index kwam in december uit op -16,4 tegen -5,5 in november. Het decembercijfer was het laagst sinds april 2023.

Anderzijds blijft de arbeidsmarkt redelijk robuust. Het aantal aanvragen voor werkloosheidsuitkeringen blijft bescheiden.

De Fed verlaagde de officiële rente deze week met 0,25%-punt. Dat was zoals verwacht en de derde renteverlaging op rij. De Fed en de ECB hebben nu beide hun tarieven dit jaar met 100 basispunten verlaagd. In tegenstelling tot de ECB lijkt de Fed nu een pauze in te lassen. Een van de presidenten van de regionale Fed-banken stemde tegen het besluit tot een renteverlaging. Beth Hammack van de Cleveland-Fed had de rente liever ongewijzigd gelaten. Nog belangrijker is dat de zogeheten 'dot plot', een grafiek met daarin onder andere de verwachtingen van alle leden van het rentecomité met betrekking tot het renteniveau eind volgend jaar, liet zien dat er volgend jaar niet veel renteverlagingen worden verwacht. Twee renteverlagingen kreeg tien van de negentien stemmen. Vier leden denken dat er minder dan twee renteverlagingen zullen worden doorgevoerd volgend jaar en vijf leden meer. In september verwachtten de meeste leden nog drie renteverlagingen. De financiële markten zagen deze verandering en de toelichting die Fed-baas Powell daarop gaf als meer hawkish dan verwacht. Bijgevolg stegen de dollar en de obligatierente en daalden de aandelenkoersen.

Powell zei ook dat de Fed veel research heeft gedaan naar de effecten van de eventuele instelling en/of verhoging van invoertarieven op de inflatie. Met andere woorden, hij zei: "President Trump, we zijn klaar voor je." De eerste rentevergadering in 2025 is tien dagen na de inauguratie van de nieuwe president. Dan zal Trump al wel allerlei executive orders hebben getekend. Ik ben benieuwd wat de Fed daarvan gaat vinden.

Nederlandse consumenten willen maar niet vrolijk worden. Het consumentenvertrouwen is in december voor de derde maand op rij gedaald: -26, tegen -25 in november. Dat is ruim beneden het gemiddelde op de lange termijn en het laagste niveau sinds februari. Inmiddels hebben de lonen de prijsstijgingen van de laatste jaren ingehaald en de koopkracht stijgt dit jaar door allerlei maatregelen. Waarom de consument zo terneergeslagen blijft, is een beetje een raadsel. Een verklaring kan zijn dat consumenten zich nog altijd storen aan de gestegen prijzen ook al zijn hun inkomens in de meeste gevallen inmiddels evenzeer gestegen. Mogelijk spelen de onrustige politieke situatie in ons land en de oorlog in Oekraïne ook een rol.

De arbeidsproductiviteit in Nederland is in 2023 met 1,4% gedaald. Da's niet best. Onze welvaart hangt af van de arbeidsproductiviteit en het aantal gewerkte uren. Aangezien niet veel mensen zin hebben meer uren te werken, hangt de stijging van onze welvaart af van de productiviteitsstijging. Nu moet je bij productiviteit eigenlijk niet naar de korte termijn kijken, maar naar trends op de wat langere termijn. Niet dat we daar vrolijk van worden. In de jaren negentig en tot aan de financiële crisis van 2008/09 nam de productiviteit toe met 1-2% per jaar. De laatste tien jaar is de gemiddelde toename nog maar 0,6%. Dat scheelt.

Er zijn bij deze cijfers allerlei nuanceringen te plaatsen. Zo hebben wij onze gasproductie sterk verminderd. Dat is een sector met een hoge arbeidsproductiviteit. Als in een sector met hoge arbeidsproductiviteit minder wordt geproduceerd, daalt de gemiddelde productiviteit in de economie als geheel. Dat wil niet zeggen dat we de zwakke cijfers moeten bagatelliseren. Het geld dat in zo'n sector wordt verdiend stroomt vervolgens de rest van de economie in en daar profiteren dan ander sectoren ook van.

De meest positieve constatering is dat de productiviteit in de zakelijke dienstverlening het sterkst is gestegen. Misschien is dat een voorbode op wat AI ons gaat brengen.

Bij een Amerikaanse econoom die ik volg, John Cochrane – hij noemt zichzelf the grumpy economist – vond ik nog een interessante post over deregulering. De Argentijnse president, Javier Milei, die nu een jaar aan de macht is, heeft sterk ingezet op deregulering. De ervaringen van de Argentijnen zijn interessant. Cochrane schreef deze week: "Argentina's deregulation czar, Federico Sturzenegger…[has] discovered a rough rule of thumb: Where deregulation happens, prices decline in the range of 30%. He has seen it in textiles, logistics and some agricultural products." Dat betekent in het geval van Argentinië dat het economische voordeel van deregulering zeer groot is. Misschien moeten wij daar ook eens over nadenken.

Afsluitend
We leven in een 'doormodder'economie. Er is weinig groei, maar evenmin krimp. De industrie in Europa is zwak, maar die in de VS, verrassend genoeg, niet zo heel veel sterker. Het gaat de laatste tijd beter met de containeroverslag in havens in ons deel van de wereld. Misschien een positief teken.

De Fed heeft de rente opnieuw verlaagd, maar de kapitaalmarktrente steeg juist. Dat kwam doordat de Fed per saldo toch wat meer hawkish was dan verwacht. De ECB gaat waarschijnlijk onverdroten door met renteverlagingen in 2025, de Fed lijkt de pauzeknop in te drukken. Uiteindelijk denk ik wel dat ook de Fed de rente verder zal verlagen.

Nederlandse consumenten blijven somber en de arbeidsproductiviteit in ons land is in 2023 behoorlijk gedaald. Bij productiviteit moet je kijken naar de trends op de wat langere termijn. Die stemmen niet vrolijk. De laatste tien jaar ligt de gemiddelde stijging van de productiviteit zo'n 1% lager dan in de periode 1990-2008. Misschien dat AI ons de komende jaren gaat helpen. De ervaringen in Argentinië dit jaar onder president Milei laten zien dat deregulering tot spectaculair positieve resultaten kan leiden.

Dit is mijn laatste wekelijkse macro-commentaar van 2024. Ik wens lezers fijne feestdagen en een goed 2025! Dank voor uw steun. Tot volgend jaar.

Han de Jong

Han de Jong is voormalig hoofdeconoom bij ABN Amro en nu onder andere huiseconoom bij BNR Nieuwsradio. Zijn commentaren zijn ook te vinden op Crystalcleareconomics.nl

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.