Economische situatie laat zich omschrijven als chaos

De huidige economische situatie is lastig anders te beschrijven dan als chaos. Donald Trump slaat wild om zich heen met importheffingen, die hij dan vervolgens weer even uitstelt. Hij volhardt in de retoriek dat die heffingen de VS weer 'great' gaan maken. Dat is niet wat aandelenbeleggers denken, het is niet wat CEO's van Amerikaanse bedrijven denken en eigenlijk is het niet wat veruit de meeste economen denken. Over de vredesinitiatieven van Trump ten aanzien van de oorlog in Oekraïne is evenmin iedereen erg te spreken.

Europa is zo geschrokken van het spektakel dat het heeft besloten grote bedragen aan defensie uit te gaan geven, dat de begrotingsregels daarop (voorlopig?) niet van toepassing zullen zijn, dat er nu een Frans-Brits vredesinitiatief wordt ontwikkeld en de Duitsers zijn zo van slag dat ze hun 'schuldenrem' feitelijk afschaffen.

Ik kijk al tijden met zorg naar de ontwikkelingen in Europa. Maar gisteren nam ik deel aan een vergadering, waarin stevig werd betoogd dat dit alles de schop onder de kont voor Europa is die hard nodig was en die tot een veel sterkere Europese economie gaat leiden. Ik hoop het, maar overtuigd ben ik nog niet. Vooral de euforie rond het aangaan van grotere overheidsschulden verbaast mij nogal. Is het gebrek aan dynamiek van de Europese economie werkelijk te wijten aan te restrictief begrotingsbeleid? Toegegeven, Duitsland had wel wat meer mogen investeren in infrastructuur, zowel de fysieke als de digitale, maar dat is toch niet het enige probleem? Wat gaan ze doen aan de hoge energieprijzen, verstikkende regulering, de uitdijende overheid en de nadelen van de 'groene groei'?

In die vergadering werd onder andere betoogd dat Poetin ons heeft afgeholpen van onze verslaving aan goedkoop Russisch gas en Trump helpt ons af van onze afhankelijkheid van de VS. We moeten op energiegebied volledig onafhankelijk worden. Voorlopig zijn we nog afhankelijk van vooral Amerikaans LNG, maar als we de energietransitie doorzetten kunnen we daar binnen afzienbare tijd een einde aan maken. Het lijkt mij een illusie. Kijk naar Nederland. Inmiddels wordt circa 45% van onze elektriciteit opgewekt met wind en zon. Dat heeft geleid tot torenhoge prijzen. En die 45% klinkt misschien wel mooi, maar van het totale primaire energieverbruik wordt nog altijd slechts een kleine 12% met wind en zon opgewekt. We zijn voor circa 88% nog afhankelijk van fossiel. Verdere elektrificering stuit op de overbelasting van het netwerk en het gaat ons immense bedragen en veel tijd kosten hier nog grote stappen te zetten. Zelfs als dat lukt zadelen we onszelf op met structureel hogere energiekosten dan in de rest van de wereld. Hoe we daar een sterke economie van worden is mij niet duidelijk, maar ik hoop dat ik het mis heb.

Economische realiteit bijt
Volgens de zogeheten GDPNow indicator van de Atlanta Fed krimpt de Amerikaanse economie in het eerste kwartaal. De GDPNow-indicator is een 'real time' maatstaf van de economische groei die met grote regelmaat wordt geüpdatet met de nieuwste macrocijfers. De grafiek laat zien dat de taxatie van de economische groei volgens de GDPNow-systematiek sterk gedaald is in de loop van dit kwartaal. Wezen de eerste macrocijfers kennelijk nog op een geannualiseerde groei van rond de 3%, meer recent is dat in elkaar gekukeld naar een krimp van circa 2,5%. De economen bij financiële instellingen, samengevat in de Blue Chip-consensus, voorspellen vooralsnog een groei van iets meer dan 2%.

De oorzaak van de kennelijk plotseling ingevallen krimp: Donald Trump en zijn importheffingen. De dreiging van die heffingen heeft geleid tot een forse toename van de invoer. Kennelijk proberen bedrijven nog zoveel mogelijk spullen uit het buitenland te halen voordat de heffingen ingaan. In december was de waarde van de Amerikaanse goederenimport al 12% hoger dan een jaar eerder. In januari is dat opgelopen tot 23%. Import is in de bbp-berekening een min-post. Het zou overigens wel kunnen dat die negatieve bijdrage wordt gecompenseerd door voorraadopbouw. Maar we zullen zien.

In zijn toespraak voor het congres zei Trump dat de importheffingen wel tot verstoringen in de economie kunnen leiden, maar: "We are OK with that. It won't be much." Dat valt te bezien. De heffingen verhogen prijzen en leiden tot grote problemen in de productieketens. De onzekerheid die het grillige beleid veroorzaakt helpt evenmin. Het weekblad The Economist wijst erop dat Trump op deze manier de meeste andere landen tegen Amerika in het harnas jaagt. Het blad laat aan de hand van historische gebeurtenissen zien dat op die manier verstoorde verhoudingen lang voort kunnen duren wat op termijn ook voor de VS ongunstig is.

Overigens dient gezegd dat ook andere onderdelen van de Atlanta Fed GDPNow-indicator duiden op een verzwakking van de Amerikaanse conjunctuur. Ik ben erg benieuwd hoe Trump zal reageren als de economie verder verzwakt en de verstoringen die hij kennelijk toch ook verwacht van zijn beleid groter en langduriger zijn dan hij nu veronderstelt. Mijn indruk is dat een kritische zelfreflectie niet zijn sterkste punt is.

Nederlandse inkoopmanagers positiever
De inkoopmanagersindex van de NEVI kwam in februari uit op 50,0. In januari was het nog 48,4. Dat is goed nieuws. Als vuistregel wordt aangehouden dat waardes boven 50 duiden op groei in de industrie en waardes eronder op krimp. De NEVI-index was zeven maanden op rij lager dan 50. Eigenlijk schetst dat een te optimistisch beeld. Al vanaf september 2022 noteert de NEVI-index onder 50, met een korte periode van drie maanden in het tweede kwartaal vorig jaar als uitzondering. Hoe dan ook, de ontwikkeling van deze index suggereert dat er sprake is van enig conjunctureel herstel. Ook elders in Europa is dat zichtbaar.

Teleurstellende inflatie in februari
De Nederlandse inflatie is in februari opgelopen tot 3,8%. In januari was die juist gedaald naar 3,3%. Onze inflatie ligt daarmee ruim boven die van de eurozone: 2,4% en behoort tot de hoogste binnen de eurozone.

Veel details heeft het CBS nog niet gegeven bij de snelle raming, maar de verstrekte informatie is verontrustend. De volgende grafiek laat de stijging van het algemeen prijspeil zien in de maand februari ten opzichte van januari (maand-op-maand dus) in de laatste zeventien jaar. Onze inflatiecijfers zijn niet gecorrigeerd voor het seizoen en februari is traditioneel een maand waarin prijzen relatief sterk stijgen. Maar dit jaar is het uitzonderlijk. De maand-op-maand stijging van de prijzen was in februari dit jaar hoger dan in enig ander jaar gedurende de voorgaande zestien jaar.

Bij de snelle raming geeft het CBS naast het totale cijfer ook cijfers voor vier groepen van goederen en diensten. Alleen de ontwikkeling van de energieprijzen (gas, elektra en brandstoffen) drukte de inflatie. De jaar-op-jaar verandering ging van -1,4% in januari naar -1,9% in februari. Bij de drie andere componenten was sprake van een versnelling van de inflatie. Industriegoederen waren in februari 1,5% duurder dan een jaar eerder, na +0,3% in januari. Prijzen voor voeding, tabak en dranken lagen 7,5% hoger dan een jaar eerder, na 7,0% in januari en de inflatie bij diensten versnelde van 4,4% in januari tot 4,6% in februari. We weten dat onze hoge inflatiecijfers deels te wijten zijn aan de enorme verhoging van de tabaksaccijns vorig jaar en de huurstijging. Maar ook onze krappe arbeidsmarkt en de relatief hoge loonstijging die daaruit resulteert, spelen een rol.

Enige hoop op een wat lagere inflatie kan worden gebaseerd op de recente ontwikkeling van energieprijzen. De Europese gasprijs is de laatste paar weken met een derde gedaald. Al was die in de maanden ervoor wel behoorlijk opgelopen. De prijs voor ruwe Brent-olie zakte tot onder $70 per vat en bereikte het laagste niveau sinds 2021.

ECB is bijna klaar
De ECB heeft haar officiële tarieven voor de zesde keer sinds vorig jaar zomer verlaagd. Het depositotarief is daarmee op 2,5% terecht gekomen. In haar toelichting maakt Christine Lagarde duidelijk dat de onzekerheid groot is. Voor de ECB is niet alleen de dreigende handelsoorlog relevant, maar ook de voorgenomen hogere defensie-uitgaven en de geplande verhoging van Duitse uitgaven aan de infrastructuur. Dat was allemaal geen verrassing. De ECB maakte duidelijk dat het huidige rentetarief lang niet zo restrictief meer is als het was. Een en ander betekent dat het einde van de renteverlagingen in zicht is. Ik vermoed dat de ECB de rente bij de volgende rentevergadering ongewijzigd zal laten en later nog wel een of twee verlagingen zal doorvoeren, maar niet meer.

Afsluitend
Het grillige gedrag van president Trump met betrekking tot handelstarieven is verontrustend. Het zorgt voor onzekerheid, hogere kosten en hogere prijzen en voor verstoringen van productieketens. De VS lijken af te stevenen op een negatief bbp-groeicijfer in het eerste kwartaal, al is dat waarschijnlijk incidenteel.

Nederlandse inkoopmanagers zijn iets positiever geworden. Dat duidt op enige versterking van de industriële conjunctuur.

Het Nederlandse inflatiecijfer over februari viel vies tegen. We moeten de details afwachten, maar onze inflatie blijft hoger en hardnekkiger dan je zou willen. Wanneer het CBS komende week de volledige dataset publiceert, zal ook weer blijken dat de overheid momenteel direct ook aanzienlijk bijdraagt aan de inflatie.

De ECB heeft de rente opnieuw verlaagd, maar het einde van het proces van renteverlagingen komt in zicht.

Han de Jong

Han de Jong is voormalig hoofdeconoom bij ABN Amro en nu onder andere huiseconoom bij BNR Nieuwsradio. Zijn commentaren zijn ook te vinden op Crystalcleareconomics.nl

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.