Consument pessimistisch, maar bestedingen stijgen

De Nederlandse consument begint aan schizofrenie te lijden. In het derde kwartaal stuwden de consumptieve bestedingen de bbp-groei nog op tot een stevige 0,8% ten opzichte van het tweede kwartaal. Niet verrassend gegeven de forse verbetering van de koopkracht dit jaar.

Volgens enquêtes naar het consumentenvertrouwen blijft de consument echter opmerkelijk pessimistisch. In november kwam de index uit op -25. Dat was niet alleen ruim onder het langjarige gemiddelde (-4,7 vanaf 1990), het was ook duidelijk lager dan de -22 van oktober en het laagste niveau sinds februari. De consument werd in november vooral negatiever over de stand van de economie en de economische vooruitzichten.

Hoewel het een beetje appels en peren vergelijken is, suggereert de eerste grafiek dat de consument opmerkelijk pessimistischer is dan ondernemers.

Consumenten in andere landen van de eurozone zijn bepaald niet veel vrolijker. Ook voor de eurozone als geheel daalde het consumentenvertrouwen in november en ligt de index ruim onder het langjarige gemiddelde. Maar de volgende grafiek suggereert dat Nederlandse consumenten relatief toch nog wat meer uit hun hum zijn dan consumenten in de eurozone als geheel. U mag zelf speculeren over waar dat door komt.

De werkloosheid in ons land is in oktober gelijk gebleven op 3,7%. In de toelichting schrijft het CBS dat er ruim 3,6 miljoen personen in de leeftijdscategorie 15- tot 75-jarigen niet werken. Dat zijn 376.000 werklozen en voor de rest scholieren, studenten, gepensioneerden en anderen die om wat voor reden dan ook niet op zoek zijn naar werk. Het aantal mensen dat aldus 'langs de kant staat' is de laatste drie maanden met gemiddeld 20.000 gestegen. Dat is een behoorlijke versnelling ten opzichte van eerdere maanden. Wat daarvan de oorzaak is, is niet duidelijk. Het resultaat is wel dat de participatiegraad in oktober is gedaald. In internationaal perspectief is onze participatiegraad zeer hoog. Daar staat tegenover dat ook het aantal mensen dat in deeltijd werkt internationaal gezien zeer hoog is. Die dalende participatiegraad is geen goed nieuws, al kan de daling een tijdelijke aberratie zijn. Toch even opletten geblazen.

ECB waarschuwt voor overheidsfinanciën
De ECB publiceerde eerder deze week haar jaarlijkse Financial Stability Review. Daarin wordt gewezen op toenemende volatiliteit op de financiële markten en ook op de problematische vooruitzichten voor de overheidsfinanciën in diverse landen. De hoge inflatie van de laatste jaren heeft de schuldratio's iets naar beneden gedrukt, nadat de ruime steun tijdens de pandemie de schuldratio's juist fors had doen stijgen. Maar in de meeste gevallen zijn die ratio's nu hoger dan voor de pandemie. Bovendien zijn de begrotingstekorten in sommige landen hoger dan ze zouden moeten zijn, is de urgentie daar iets aan te doen afwezig en is de economische groei mager, waardoor landen niet makkelijk uit hun schuldprobleem zullen groeien.

Loongroei eurozone versnelt in derde kwartaal
De inflatie wordt momenteel vooral gedreven door de stijging van loonkosten. Op zich is dat logisch, want de sterke stijging van de inflatie was onverwacht waardoor lonen aanvankelijk sterk achterbleven en vervolgens aan een inhaalproces begonnen. De ECB heeft een nieuwe maatstaf ontwikkeld die lijkt op cijfers van de AWVN over de in nieuwe cao's overeengekomen loonstijging. Wellicht heeft de ECB zich zelfs door de AWVN laten inspireren.

In tegenstelling tot de cijfers van de AWVN is de ECB-reeks voor de eurozone niet op maand- maar op kwartaalbasis. In het derde kwartaal versnelde de negotiated wage growth naar 5,42%, van 3,54% in het tweede kwartaal. Dat is een tegenvaller voor de ECB. De reeks is gebaseerd op gegevens uit een beperkt aantal landen en in het derde kwartaal stegen vooral de lonen in nieuwe cao's in Duitsland bijzonder sterk: 8,8%. Voor de 'haviken' binnen de ECB zou dit een reden kunnen zijn voorlopig pas op de plaats te maken met verdere renteverlagingen, maar ik vermoed dat de 'duiven' in de meerderheid zijn en die zullen aanvoeren dat de sterke loonstijging in nieuwe Duitse cao's geen trend is maar een uitschieter.

Amerikaanse arbeidsmarkt blijft sterk
Hoewel het werkloosheidspercentage in de VS dit jaar per saldo is opgelopen, blijft de arbeidsmarkt sterk. Het aantal aanvragen voor werkloosheidsuitkeringen laat de laatste weken een opmerkelijk dalende trend zien. In de week van 11 november werden 213.000 uitkeringen aangevraagd, het laagste aantal sinds april.

Toch zijn er ook tekenen van verzwakking. Zo is het totaal aantal werkloosheidsuitkeringen de laatste tijd juist opgelopen zoals de volgende grafiek laat zien.

Ik ga om
Ik behoor tot die economen die al langere tijd verwachten dat de Amerikaanse economie in een recessie zal raken. De belangrijkste redenen daarvoor zijn dat het expansieve begrotingsbeleid tot onhoudbare groei heeft geleid, dat de financiële positie van huishoudens kwetsbaar is en dat stijgende rentelasten voor bedrijven een steeds zwaardere last vormen.

Als je de gedachte dat een recessie onvermijdelijk is maar lang genoeg volhoudt, krijg je een keer gelijk. Maar het is wel fijn als je wat betreft de timing een beetje goed zit. Het is linke soep om van mening te veranderen en 'om te gaan', want dat kan dan wel eens juist vlak voor het moment zijn dat die recessie zich aandient.

Toch lijkt het mij steeds minder waarschijnlijk dat een recessie zich binnen afzienbare tijd zal voordoen. De recente ontwikkeling op de arbeidsmarkt suggereert dat de Amerikaanse economie, zoals zo vaak, weer eens meer groeidynamiek heeft dan je zou denken. Vroeger was het adagium never bet against the Fed, maar misschien is never bet against the US economy ook een verstandig principe.

De verkiezingsuitslag van 5 november is voor mij ook een overweging om van mening te veranderen. Ik denk dat de nieuwe regering een vliegende start zal maken met een behoorlijk pro-business beleid.

Afsluitend
Het Nederlandse consumentenvertrouwen is opmerkelijk zwak, zowel in vergelijk met de consumptieve bestedingen als in vergelijk met het producentenvertrouwen en zelfs in vergelijk met het consumentenvertrouwen in de rest van de eurozone. Maar goed, je kunt beter een laag vertrouwen en stevige groei van de uitgaven hebben dan andersom.

De ECB wijst terecht op de risico's rond de overheidsfinanciën in diverse eurolanden.

De loongroei in de eurozone is in het derde kwartaal onverwacht versneld. Dat komt vooral door Duitsland en het is waarschijnlijk een uitschieter. De ECB zal desondanks in december de rente wel weer verlagen.

De Amerikaanse arbeidsmarkt blijft sterk. Ik denk dat een recessie binnen afzienbare tijd onwaarschijnlijk is, te meer daar ik van de regering-Trump een vliegende start verwacht van pro-business-beleid.

Han de Jong

Han de Jong is voormalig hoofdeconoom bij ABN Amro en nu onder andere huiseconoom bij BNR Nieuwsradio. Zijn commentaren zijn ook te vinden op Crystalcleareconomics.nl

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.