Kan ons varkensvlees nieuwe afnemers vinden?

De Europese varkenssector kampt met historisch lage prijzen waar de hele keten hinder van ondervindt. Hoewel de oorzaken divers zijn, is het plotselinge wegblijven van Chinese inkopers een van de belangrijkste redenen voor de zwakke prijsvorming. Boerenbusiness maakte een overzicht van de kwetsbare Europese exportpositie in vergelijking met de beter gespreide Amerikaanse. We vroegen insiders in de vleeshandel naar de huidige gang van zaken en de perspectieven (ook van producten met toegevoegde waarde) op de wereldmarkt.

Spelers in de Europese varkensvleesketen kijken met vertwijfelde blik naar de uitstekende positie waarin hun Amerikaanse branchegenoten zich bevinden. Daar is de zorg over de tanende export richting China ook aanwezig, maar vangen overige bestemmingen de volumes tot nog toe goed op. Hoewel de export naar China afgelopen jaren veel geld in het laatje heeft gebracht, werd tegelijkertijd de afhankelijkheid van deze bestemming, en daarmee het risico, groter en groter. Het aandeel van China in de totale Europese varkensvleesexport steeg van 35,6% in 2017 naar 61,6% in 2020. Nu de gevraagde volumes uit China teruglopen moet voor een enorme hoeveelheid vlees een nieuwe bestemming worden gezocht.

Verenigde Staten smeren varkensvlees breed uit
Ook de export vanuit de Verenigde Staten naar China groeide de afgelopen jaren, maar niet in de mate zoals hier. Het aandeel van China in de Amerikaanse export van varkensvlees groeide van 20% in 2017 tot krap 35% in 2020. In volume was dat een stijging van 496.000 ton naar 1.035.000 ton. De varkensvleesexporteurs uit de VS hebben daarnaast sterke posities in een hele rij andere bestemmingen. Zo wordt er veel vlees uitgevoerd naar onder andere Mexico, Japan, Canada, Centraal en Zuid Amerika en Zuid Korea. Een overzicht van de belangrijkste bestemmingen voor de VS.

Van januari 2021 tot en met augustus 2021 daalde de export naar China met zo'n 20% vergeleken met dezelfde periode vorig jaar. Het betekent dat er voor ruim 150.000 ton vlees een andere bestemming moest worden gezocht. De totale export van Amerikaans varkensvlees steeg 1%. Met name Mexico schroeft de import flink op.

Europa afhankelijk China
Zoals gezegd lag de focus van Europese exporteurs het afgelopen jaar meer en meer op de Chinese markt. Daarnaast zijn in de overige belangrijke exportbestemmingen bijna alleen Aziatische landen te vinden. De Europese export van varkensvlees naar China steeg van 1.344.000 ton in 2017 naar 3.342.000 ton in 2020. Hieronder een overzicht van de belangrijkste bestemmingen in 2019 en 2020 voor de EU-landen.

Hoewel de meest recente cijfers nog een onveranderd exportvolume richting China laten zien voor de periode januari 2021 tot en met juli 2021 komt dat met name door grote hoeveelheden geëxporteerd vlees in de eerste maanden van dit jaar. De afgelopen maanden ligt de export op een duidelijk lagere niveau dan vorig jaar.

Mocht de export van varkensvlees richting China in een vergelijkbare trend met de Amerikaanse bewegen (-20%), dan moet er voor bijna 700.000 ton varkensvlees een nieuwe bestemming worden gezocht.  Mogelijk valt dit volume nog groter uit, omdat ook de varkensvleesproductie in de Europese Unie dit jaar vooralsnog sterk is gestegen.

Kunnen overige afzetmarkten een uitweg bieden?
De opgebouwde afhankelijkheid van Europese exporteurs op de Chinese markt doet de vraag rijzen of zij in het verleden niet teveel op één paard hebben gewed. Hebben de (korte termijn) rendementen die in China behaald werden de focus op verdere internationale versterking van de exportpositie verslapt?

We spraken enkele middelgrote Nederlandse vleeshandelaren (welke anoniem willen blijven) die veel naar het buitenland exporteren. Zij geven aan dat bijna iedereen zich heeft laten verleiden door de hoge prijzen. "Maar de omslag kwam sneller dan verwacht. Er wordt door veel partijen pijn geleden, de voorraaden zijn enorm, ook Chinese importeurs hebben nog veel product liggen", aldus een van hen. Een andere handelaar meldt ook dat de focus wellicht te veel op de korte termijn is geweest. "Hoewel het niet verkeerd is dat we de kansen hebben gepakt die zich voordeden, hadden sommige bedrijven wel een beter lange termijnplan moeten hebben. Ik doe al enkele decennia zaken in het land en het is al lange tijd duidelijk dat de overheden naar een grotere zelfvoorzieningsgraad toewerken. Hierop hadden sommige partijen beter moeten anticiperen. Ook zien we dat achterdeur constructies via Hongkong, waar in het verleden veel gebruik van werd gemaakt, nu worden afgeknepen door de Chinese autoriteiten. Ze stralen heel duidelijk uit: we redden ons zelf." 

Er valt te horen dat het bovendien moeilijk is om voor dermate grote volumes nieuwe afzetmarkten te vinden. Een handelaar uit midden Nederland legt uit: "Vanuit het verleden waren we vooral aangewezen op Rusland. We hebben de impact in 2015 gezien toen deze markt wegviel. Gelukkig kwam vanaf die periode ook China als afzetmarkt steeds meer in de picture. In 2016 en 2017 heeft de varkenshouderij daar al van geprofiteerd. De uitbraak van Afrikaanse varkenspest bracht een nieuwe vraaggolf. Die vraag is nu echter plotsteling verdwenen en ik zie eigenlijk ook niet waar wij voor deze volumes op korte termijn nieuwe markten moeten aanboren. Rusland is inmiddels ook een exportland en China komt voorlopig niet terug op de markt. Enkel de bijproducten vinden hier nog aftrek, maar ook de prijzen voor bijvoorbeeld poten zijn in korte tijd gehalveerd van ruim $4 per kilo naar zo'n $2 nu. Bovendien zijn partijen vlees (bijproducten) uit slachthuizen die niet voor China gecertificeerd zijn überhaupt nauwelijks meer te slijten. We praten dan misschien over wat Afrikaanse bestemmingen waar poten voor $0,25 per kilo naartoe verdwijnen. We zijn heel afhankelijk van China."

Een andere handelaar meldt ook dat het wegvallen van een markt met 1,4 miljard consumenten niet zomaar op te vangen is. "Dat is een illusie." Wel moeten we als sector volgens deze bron volop inzetten op meer difersificatie in onze exportpositie. Al zijn er ook wat dat betreft grenzen. "Iedereen probeert dat nu, je kunt raden wat dat met de prijzen doet in deze overige bestemmingen."

Voor de korte termijn lijken afzetmarkten in Zuid Amerika interessant om enig volume te plaatsen. De Verenigde Staten profiteren al lange tijd van een aanzienlijke vraag uit dit werelddeel. Toch is dit voor Europese exporteurs geen duurzame oplossing, zo weet een partij te melden. "De Verenigde Staten kampen op dit moment met een relatief klein aanbod en hoge prijzen. Met name slachthuizen uit Spanje en Duitsland plaatsen nu dan ook redelijke volumes (vlees in het been) in landen op het Amerikaanse continent, al gaat dit ook voor kleine prijsjes. Spanje levert daarbij met name aan Mexico en Duitsland aan landen meer zuidelijk in Amerika. Ik denk echter dat dit een tijdelijke oplossing is. Als de Verenigde Staten weer lagere prijzen kunnen bieden, zullen deze landen daar weer vlees bestellen. Onze kosten voor verscheping zijn namelijk vier keer zo hoog dan voor een Amerikaan die een containerschip vanuit Los Angeles laat vertrekken. Het tekent de overvolle markt hier dat wij dit vlees nu goedkoper kunnen leveren dan exporteurs uit de Verenigde Staten."

Beperkte potentie om toegevoegde waarde te realiseren
Vraag blijft dan wat voor de langere termijn de mogelijkheden op de wereldmarkt zijn. Kunnen we bijvoorbeeld met toegevoegde waarde nieuwe markten heroveren? Volgens de meeste partijen is dit een uiterst lastig verhaal omdat voor het gros van de markt kostprijs leidend is. Bovendien wordt er gewezen op de risico's van dierziektes. "We kunnen met z'n allen gaan investeren op markten op 20.000 kilometer afstand, maar wat als morgen hier Afrikaanse varkenspest uitbreekt? Weg markt, en inspanning. Natuurlijk kunnen er vraaggestuurde concepten worden gerealiseerd, maar deze volumes kunnen bij lange niet de Europese varkensmarkt bij de hand nemen. De markt gaat nu een nieuwe balans zoeken, er moet minder productie komen voor betere prijzen."

Vanuit een andere hoek valt op dit vlak een iets genuanceerder geluid te bespeuren. Deze bron noemt wel het belang van een sterke presentatie als land internationaal. "Op markten als China, die voor bijproducten belangrijk blijven, is het als sector echt van belang dat je bepaalde zaken met name op gebied van voedselveiligheid (ketencontrole van zaadje tot karbonaadje) kunt garanderen. Dit is belangrijk om een interessante handelspartner te blijven. Echter, verwacht niet dat je daarmee een dubbeltje meer kunt beuren. Het wordt een randvoorwaarde om actief te blijven op deze markt". 

Toewerken naar een gezondere zelfvoorzieningsgraad
Veel heil zien deze insiders dan ook niet in het creëren van echte waardetoevoegende concepten voor deze bestemmingen. Voor de lange termijn blijft de export met name voor de vierkantsverwaarding echter belangrijk. Ook zullen er altijd bestemmingen blijven die, al dan niet tijdelijk, luxere delen afnemen. Toch is de rode draad in de opinies dat een focus op de markten in eigen omgeving waarschijnlijk het meest stabiele toekomstperspectief biedt.

Enkel een krimpend aanbod zal de balans op de exportmarkt kunnen herstellen. Zoals een handelaar afsluit: "We moeten op Europees niveau toe naar een 'gezonde' zelfvoorzieningsgraad. Daarbij is ruimte voor export, maar we moeten er niet dermate van afhankelijk zijn dat we elkaar in periodes als deze de kop inslaan. Het lijkt mij niet onwaarschijnlijk dat Brussel in de toekomst een rol gaat spelen bij bewerkstelligen van een kleinere sector, ook in het kader van de klimaatakkoorden. Vanuit mijn vakgebied zeg ik dit niet graag, maar het is wel de realiteit."

Stef Wissink

Stef Wissink is redacteur bij Boerenbusiness en schrijft over de actuele marktontwikkelingen op de zuivel- en varkensmarkt. Ook volgt hij de Nederlandse en internationale agribusiness.

s.wissink@boerenbusiness.nl

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.