Financiën, nieuw kabinet zal moeten ombuigen

De Nederlandse overheidsfinanciën staan er minder mooi voor dan het tekort van 0,6% bbp van 2023 doet vermoeden, stelt het CPB deze week, terecht, in het Centraal Economisch Plan (CEP). Bedacht dient te worden dat een reeks meevallers en incidentele factoren de overheidsfinanciën in 2023 gunstig hebben beïnvloed.

Het volgende plaatje laat echter zien dat de uitgaven bij ongewijzigd beleid de komende jaren behoorlijk zullen oplopen. Doordat de inkomsten zich stabiliseren, ontstaat er een gat dat groter is dan de 3% EMU-norm, waar je sowieso behoorlijk onder wilt blijven in normale omstandigheden.

Bij de beoordeling van de begrotingssituatie moet je je ook realiseren dat momenteel sprake is van aanzienlijke 'onderuitputting' van de voorgenomen overheidsuitgaven. De overheid krijgt de budgetten om diverse redenen niet volledig uitgegeven. Die onderuitputting beloopt in 2024 bijna 1,5% bbp. Desondanks zal het tekort volgens het CPB in het lopende jaar 2,1% bedragen. Dat betekent dat het tekort ruim boven 3% zou uitkomen wanneer men alle voorgenomen uitgaven wel zou realiseren.

De Studiegroep Begrotingsruimte beveelt ombuigingen aan van €17 milard terwijl partijen die nu staan te popelen om voor het eerst te gaan regeren meer ambities hebben omtrent uitgaven dan inkomsten en ombuigingen.

Volgens het CPB zal onze economie dit jaar met 1,1% groeien en volgend jaar met 1,6%. Dat is duidelijk meer dan DNB in december voorspelde (0,3% en 1,0% respectievelijk) en ook meer dan de Europese Commissie onlangs voorspelde (0,4% en 1,6% respectievelijk). Het CPB zegt optimistischer te zijn omdat ze de goede cijfers over het vierde kwartaal van 2023 konden meenemen. Die waren nog niet bekend toen DNB en de Europese Commissie hun ramingen maakten. Ik betwijfel of die verklaring juist is want voor 2023 als geheel had DNB dezelfde voorspelling als de realisatie (+0,1%, wat erop duidt dat hun aanname voor het vierde kwartaal dicht bij het gerealiseerde cijfer moet hebben gelegen) en de Europese Commissie overschatte met 0,2% de groei in 2023 zelfs iets.

Het CPB verwacht vooral een grote bijdrage van de particuliere consumptie, gedreven door een forse verbetering van de koopkracht. Het lijkt me dat ze gelijk zullen hebben en dat de eerdere ramingen van DNB en de Europese Commissie onjuist zullen blijken. Een smet die uit het CEP blijkt betreft mijns inziens de investeringen. Die zijn vorig jaar al gekrompen en dalen in volume dit jaar fors verder. Het verdienvermogen van ons land hangt in hoge mate van de investeringen af, dus die daling is niet fijn. Helaas geeft het CEP nauwelijks details op dit vlak. Vooralsnog komt het CPB niet verder dan de suggestie dat investeringen nu eenmaal altijd wat achterlopen en dat er in 2025 herstel op zal treden. Hopelijk biedt het CPB wat meer zicht op de investeringen wanneer ze met hun verdiepingsdocument komen.

Stijging huizenprijzen gaat versnellen
De huizenprijzen in ons land zijn in januari met 1,2% gestegen ten opzichte van december en met 1,8% ten opzichte van januari 2023. De schaarste en de gestegen lonen en koopkracht geven de prijsstijging een impuls. Over de periode februari tot april 2023 daalden de prijzen met bijna 3%. Dat lijkt nu onwaarschijnlijk, waardoor de jaar-op-jaar stijging de komende drie maanden stevig zal oplopen. Rond het midden van het jaar verwacht ik cijfers boven 5%. Dat zal wel de nodige aandacht van de media trekken.

De mondiale conjunctuur lijkt een draai ten goede te maken, al is het allemaal nog niet erg overtuigend. De haven van Rotterdam rapporteerde deze week dat de goederenoverslag in 2023 een kleine 7% lager was dan in 2022. Zoals ik al wel eerder schreef, de internationale handel in Azië toont een verbetering. In januari lag de exportwaarde van Japan 11,9% hoger dan een jaar eerder. Dat was de sterkste stijging sinds november 2022. Vooral de waarde van geëxporteerde semiconductor-machines groeide hard: +27,5%. Ondanks de groeiproblemen in China lag de Japanse uitvoer naar dat land ruim 29% hoger dan in januari 2023. Overigens lag de waarde van de Japanse invoer in januari 9,6 lager dan in januari 2023. Dat kwam vooral door de gedaalde prijzen voor energie.

De voorlopige cijfers over de inkoopmanagersindices in diverse landen bevestigen het beeld van een weinig overtuigende verbetering in de conjunctuur. Zo verbeterde in de eurozone de gecombineerde inkoopmanagersindex voor de industrie en de dienstensector in februari, maar bleef de index met 48,9 nog altijd onder de 'boom-bust' lijn van 50.

De Duitse industrie blijft een zwakke schakel. Na enkele maanden van toenemend vertrouwen, daalde de Duitse inkoopmanagersindex voor de industrie van 45,5 in januari naar 42,3. In de Duitse dienstensector werden ondernemers weliswaar iets minder pessimistisch, maar erg vrolijk zijn zij evenmin.

In de VS verbeterde het vertrouwen van industriële ondernemers, maar dat van hun collega's in de dienstensector nam juist af. Wel blijft de Amerikaanse arbeidsmarkt krap. Het aantal aanvragen voor werkloosheidsuitkeringen bedroeg slechts 201.000 in de meest recente week. Dat duidt niet op een verzwakking van de arbeidsmarkt. Die is misschien wel nodig om de loonstijging voldoende te temperen teneinde de inflatie op middellange termijn naar 2% te brengen.

Afsluitend
We kunnen kort zijn. Met de Nederlandse economische groei gaat het dit jaar duidelijk beter dan vorig jaar. Dat komt vooral door een forse stijging van de koopkracht. Zo wordt de groei dit jaar door de vraag gedreven. Over onze groeipotentie op langere termijn zegt het helaas niets.

Reeds bestaande uitdagingen worden niet minder. De overheidsfinanciën staan er minder gunstig voor dan de recente cijfers suggereren en voor starters op de huizenmarkt zal het dit jaar ondanks de koopkrachtstijging niet veel makkelijker worden doordat de stijging van de huizenprijzen waarschijnlijk zal versnellen.

De internationale conjunctuur trekt iets aan, maar krachtig is dat niet en de bekende zwakke plekken blijven.

Han de Jong

Han de Jong is voormalig hoofdeconoom bij ABN Amro en nu onder andere huiseconoom bij BNR Nieuwsradio. Zijn commentaren zijn ook te vinden op Crystalcleareconomics.nl

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.