Interview Manon Houben
'Dreiging AVP ernstig, laat mensen niet bij varkens'
De Afrikaanse varkenspest (AVP) is de afgelopen 10 jaar steeds verder naar West-Europa opgerukt en stak bijna een jaar geleden de Pools–Duitse grens over. Manon Houben, manager afdeling varkensgezondheid bij Royal GD noemt de situatie dan ook 'ernstig'. Het voorkomen van AVP insleep hebben we deels zelf in de hand. Zij heeft bij een eventuele uitbraak in Nederland vertrouwen in de aanpak die in de draaiboeken is vastgelegd.
Waar de situatie rondom AVP voor velen lange tijd misschien een ver-van-het-bed show is geweest, is de onrustige situatie in Oost-Duitsland met de bijbehorende risico's voor verdere verspreiding nu onderwerp van gesprek in de varkenssector. In Duitsland zijn de afgelopen maanden keer-op-keer besmette wilde zwijnen gevonden. Ook werd het virus in juli bij gehouden varkens vastgesteld.
Bovendien lijkt de uitbraak zich geografisch gezien verder uit te dijen. Voor de varkensmarkt en daarmee de varkenshouders, heeft een mogelijke uitbraak in Nederland grote gevolgen met betrekking tot de exportpositie en prijzen. In een vraaggesprek met Manon Houben proberen we de situatie in perspectief te plaatsen. Kunnen we insleep gezamenlijk nog voorkomen?
Hoe zit het precies met de besmettelijkheid van de Afrikaanse varkenspest?
"Er zijn eigenlijk 2 zaken die bepalen hoe besmettelijk een ziekte is. Dat is allereerst de kans dat je tegen het virus aanloopt en ten tweede hoeveel virus er nodig is om ziek te worden. Vanuit de literatuur hebben we vaak het idee dat AVP extreem besmettelijk is. Als we nu kijken naar de variant die in Oost-Europa en Duitsland rondwaart, zien we dat dit wellicht iets minder het geval is. Wanneer een bedrijf besmet raakt, is het niet zo dat binnen enkele dagen alle dieren ziek zijn. Het probleem is natuurlijk wel dat als niet wordt ingegrepen op een besmet bedrijf, bijna alle dieren sterven. Het virus kenmerkt zich wél door een zeer hoge mortaliteit van rond de 95%. Vooral dat maakt AVP zo vervelend."
Dus wellicht iets minder besmettelijk, maar nog altijd even dodelijk…
"Ja inderdaad. Om de snelheid van besmettingen in perspectief te plaatsen, is het goed om de route die het virus heeft afgelegd nog even kort voor de dag te halen. Het is in 2007 in Georgië aan land gekomen. Vervolgens heeft het zich langzaamaan deze kant op verspreid. Het is niet zo dat het virus door de lucht waait en op afstand dieren kan besmetten. Er is direct contact tussen dieren en besmet materiaal nodig voor verspreiding."
U heeft het over besmetting door contact met besmet materiaal, zijn dat ook bijvoorbeeld onvoldoende gereinigde transportmiddelen?
"Het is een groot en resistent virus, maar bij besmetting via materiaal doel ik met name op het risico van verspreiding via vleesproducten, besmette varkens en vooral ook karkassen. Het virus kan in dode dieren jaren overleven. Als een dood zwijn dus niet wordt opgemerkt en opgeruimd, kan het een hele tijd later opnieuw zorgen voor een uitbraak. Dàt maakt het virus zo lastig te bestrijden."
Wat kunnen ondernemers hier in Nederland, buiten strikte biosecurity maatregelen op de bedrijven, doen om insleep te voorkomen?
"Belangrijkste aandachtspunt is in mijn ogen: weet waar je het over hebt. Het komt voor in Oost-Europa. Dus ben je in varkenspestregio's geweest, in de bossen of op bedrijven, neem dan geen enkel risico en neem alle voorzorgsmaatregelen. Wees verder scherp op de inkoop van voer en materialen. Koop geen zaken uit gebieden waar varkenspest heerst. Hoewel dit voor bedrijven niet het grootste risico is om besmet te raken, is het wel een mogelijke route. Sluit deze dus uit."
Wat kan en doet de overheid?
"Op het ministerie zijn ambtenaren continu heel alert om signalen over de situatie op te vangen, zodat snel kan worden gereageerd als dat nodig is. Ook zijn alle bestaande draaiboeken die in werking treden tegen het licht gehouden en geactualiseerd. Ook is er geregeld overleg op het ministerie, met eigenlijk elke schakel in de keten die maar iets met de varkenshouderij van doen heeft. Denk aan de POV, Nevedi, de COV, de KNVD, maar ook de jagersvereniging en de vereniging voor hobby varkenshouders. Ook is er een 'taskforce wilde zwijnen'. Hierin wordt met hulp van lokale overheden getracht de wildstand binnen de perken te houden, omdat een uitbraak bij zwijnen de risico's voor bedrijven natuurlijk vergroot. Alles tezamen heb ik dus echt het gevoel dat de overheid op dit moment betrokken is en doet wat binnen haar mogelijkheden ligt."
Waarin verschilt de uitbraak in Duitsland met die van Tsjechië en België enkele jaren terug. Deze landen kregen de situatie vrij snel onder controle?
"Ik ben niet ter plekke, dus voor mij is de situatie lastig in te schatten. Het grote verschil is natuurlijk het ontstaan van de besmetting. In België was sprake van een punt besmetting. Het Duits-Poolse grensgebied is erg langgerekt en er zijn meerdere plekken, waar in Polen en nu ook in Duitsland AVP bij de wilde zwijnen voorkomt. En zoals gezegd, elk zwijn dat dood gaat, is een potentiële bron voor nieuwe besmettingen op termijn. Het gebied in België was relatief klein en konden de autoriteiten met het strikt volgen van de draaiboeken onder controle krijgen. In Polen en Duitsland praten we over veel grotere gebieden, die mogelijk ook onherbergzamer zijn. Dit vergroot de kans dat sommige zieke dieren niet door mensen worden gevonden. Dat maakt het de kop in drukken van de ziekte lastiger."
Is een ophokplicht noodzakelijk in gebieden waar varkenspest uitbreekt?
"In Nederland zijn hier goede afspraken over, die in draaiboeken zijn vastgelegd. Het is eigenlijk nu al verplicht dat dierverblijven buiten goed zijn omheind en er geen onbevoegden bij varkens kunnen komen. Zo voorkom je dat ze worden gevoerd. Dat is altijd al een risico en daarom al langere tijd verboden. Daar moet het publiek en elke varkenshouder zeer goed van doordrongen zijn: zorg dat mensen niet zomaar bij varkens kunnen komen. Dat geldt natuurlijk ook voor wilde zwijnen. Het mag niet zo zijn dat - wanneer een mens toevallig een keer iets bij zich heeft dat besmet is met AVP - in contact kan komen met wilde zwijnen. Het is een substantieel risico, dat varkens het virus oplopen wanneer zij worden gevoerd."
Groter dan het risico van bijvoorbeeld biggenexport naar bedrijven in besmette gebieden?
"Ik ben van mening dat met een goede dubbele reiniging en ontsmetting van vrachtwagens die terugkomen de export naar dergelijke bedrijven zeker niet het grootste risico is. Het punt is echter dat we soms niet precies weten wat deze transportmiddelen verder nog doen in de gebieden van bestemming. Komen ze leeg en direct terug? Dan acht ik de risico's klein. Het kan echter zijn dat er in het land van bestemming toch nog een vracht wordt gereden met varkens van daar. Dat is wel onverstandig."
Over de bestrijding in de toekomst: het vaccin. Waarom duurt de ontwikkeling van een vaccin zo lang?
"Het is een lastig virus dat zich heel snel aanpast. Er wordt wel aan gewerkt en er worden stapjes gemaakt, maar het blijkt in de praktijk gewoon heel moeilijk goede immuniteit op te wekken voor dit virus. Door de coronapandemie lijkt het in een keer heel makkelijk om een goed vaccin te maken, maar dat is echt niet altijd zo. Denk bijvoorbeeld aan AIDS, daar is ook nog altijd geen vaccin voor. Met andere woorden: elk virus is anders en AVP blijkt een taaie. Het is echter wel zo dat hoe groter het probleem wordt, hoe meer onderzoeks- en ontwikkelingsgeld beschikbaar komt. Bovendien wil je natuurlijk ook graag een vaccin dat oraal kan worden toegediend, zodat het ook bij wilde zwijnen kan worden ingezet. Daarnaast moet ook na inenten nog herkenbaar zijn dat het gaat om een vaccin en niet om een veldvirus, dit in verband met de exportpositie. Er zitten dus een hoop haken en ogen aan."
Niet binnen een jaar dus?
"Ik zeg nee. Maar ik hoop dat ik ongelijk heb."
Laatste vraag: blijft Nederland vrij van AVP?
"Je vraagt me nu in een glazen bol te kijken. De situatie is erg zorgelijk. Mocht er in Nederland net zoiets gebeuren als in België bijvoorbeeld, dan ben ik hoopvol dat we het snel vinden en de uitbraak kunnen stoppen. De draaiboeken geven ons dan handvaten om een dergelijke uitbraak in te dammen. We hebben het eerder (klassieke varkenspest in 1984 en 1997) onder de knie gekregen. De grootste zorg zit bij de consequenties van een uitbraak voor de sector. Wat het nu wel lastig maakt, is dat de uitbraak zich in Oost-Europa als een olievlek over grote gebieden uitbreidt. Hopelijk krijgen de Duitsers het virus alsnog onder controle. Zwijnen uit Oost-Duitsland moeten nog een hele hoop door mensen gecreëerde en natuurlijk obstakels langs om hier te komen. We moeten vooral zelf bewust zijn van de situatie en daar bij ons op de juiste manier naar handelen. Dat is cruciaal en hebben we zelf in de hand."
In dit kader een laatste tip die u varkenshouders mee wilt geven?
"Ik vind het belangrijk dat mensen zich goed op de hoogte stellen van wat Afrikaanse varkenspest is. Het is echt een andere ziekte, veroorzaakt door een ander virus dan klassieke varkenspest. Het is belangrijk dat mensen zich dat realiseren. Daarmee kan je het snel herkennen op het moment dat het toch een keer een Nederlandse stal betreedt. Als dat gebeurd, is het ontzettend belangrijk dat er snel actie wordt ondernomen."
Stef Wissink
© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.
