Verdronken oogst, verzonken kosten

De kletsnatte herfst brengt problemen met zich mee. Vooral bij akkerbouwers die nog gewassen op het land hebben staan en hun oogst zien verdrinken en verrotten. Het roept de vervelende vraag op op welk moment je moet besluiten om zo'n gewas op te geven en te laten zitten.

Bedrijfseconomen zijn van mening dat het er in zo'n soort beslissing niet toe doet hoeveel kosten en moeite je dit jaar al aan het gewas hebt besteed. Dat zijn verzonken kosten (sunk cost) uit het verleden, maar hoe je op het beslismoment bent gekomen, doet er niet toe. Of je nu 2.000 euro of 4.000 euro aan het gewas hebt besteed, of je nu al drie keer met je rooier vast bent komen te zitten of er nog maar één keer twee tractoren voor een kieper hebt moeten zetten: het doet er allemaal niet toe. Althans niet als je nu moet besluiten nog een nieuwe poging te wagen of niet.

Huilen om gemorste melk heeft geen zin
Het enige wat telt is de waarde van de oogst die nog op het veld staat, vermenigvuldigd met de kans dat je die ook goed op het erf krijgt, en de kosten van het rooien inclusief de schade aan de bodem. Alleen toekomstige kosten en opbrengsten tellen mee in een beslissing - wat geweest is, is geweest. Of zoals de Engelsen zeggen: huilen om gemorste melk heeft geen zin. Gebeurd is gebeurd.

Toch wordt er nogal eens gezondigd tegen de regel van de verzonken kosten. "Er is al zoveel geïnvesteerd, nu moeten we doorpakken" hoor je dan in het management overleg. De politiek is er ook sterk in als er weer budgetoverschrijdingen van een megaproject zijn. Ja, als je gezichtsverlies wil voorkomen kun je de regel naast je neer leggen, maar verder is het een drogredenering. Het afmaken van het megaproject moet worden afgewogen tegen een alternatieve methode om de mobiliteit te regelen of de administratie van de Omgevingswet zonder software uit te voeren.

Een paar van die gouden regels
Accountants hebben hun eigen variant: verliezen neem je zodra ze zich aankondigen, winsten pas als ze gerealiseerd zijn. Iets dergelijks geldt ook voor de waarde van gestrande bedrijfsmiddelen (stranded assets), machines of stallen die zo maar ineens uit de tijd zijn doordat fabrikanten met wat beters komen of de overheid de technologie gaat verbieden. Mijn vader had ooit een bietendunner in de schuur staan, nog weinig gebruikt en zeker niet afgeschreven maar ineens bijna waardeloos doordat bieten op afstand gezaaid konden gaan worden. Dan telt alleen de oud ijzerprijs, niet meer de aanschafprijs of de boekwaarde.

Ik leerde de regel van de verzonken kosten in de jaren zeventig uit het boek Bedrijfseconomisch Denken van ene B. Boomsma. Hij had nog een paar van die gouden regels. Zoals het feit dat weliswaar alleen toekomstige geldstromen bij een beslissing een rol spelen, maar dat daar ook indirecte toekomstige kosten in zitten. Om bij het voorbeeld te blijven: de extra uren die je aan het rooien besteed, kun je niet inzetten om op een ander perceel tarwe te zaaien. Die uren zijn dus niet gratis, het kostenplaatje ervan is extra arbeid inhuren, en als dat niet kan: het verlies (de zogenaamde alternatieve kosten of opportunity cost) van het niet kunnen telen van tarwe.

Drie pogingen van de sleepbootkapitein
De regel van de verzonken kosten is nuttig in zware omstandigheden. Hij wordt in de boekjes meestal uitgelegd aan de hand van de sleepbootkapitein die al drie pogingen heeft gedaan een schip in zwaar weer naar veilige haven te slepen en nu moet beslissen over een nieuwe poging. Triest dat de uitleg nu ook met een agrarisch voorbeeld kan, dus bovenal is te hopen dat het snel droog wordt, en de regel toch even vergeten kan worden.

Krijn J. Poppe

Krijn Poppe werkte bijna 40 jaar als econoom bij het LEI en Wageningen UR en vervult nu een aantal advies- en bestuursfuncties. Voor Boerenbusiness duikt hij in zijn boekenkast en bespreekt actuele ontwikkelingen aan de hand van klassiek geworden studies.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.