Besturen lastig door onze individualistische cultuur

In Denemarken sloten de boeren eind vorig jaar een klimaatakkoord met de overheid. Er zal veel grond worden bebost en de boeren krijgen te maken met een systeem van emissieheffingen over het laatste deel van hun CO2-uitstoot. Het wekte in Nederland en elders verbazing.

De heffing lijkt niet door te berekenen naar de consument. Die heeft op zijn best nut om innovatie op te wekken. Gefinancierd met de gelden die uit de heffing worden verkregen. De Denen lijken tevreden met hun akkoord, tot verbazing van boeren elders. Een van de verklaringen die wordt aangedragen is de gemeenschapszin van de Denen. Boeren zijn er met de rest van de samenleving één groep die samen beslissingen neemt om verder te komen.

Verschillen tussen nationale culturen
Tijd om de cultuurstudie van Hofstede uit de kast te halen. Geert Hofstede kreeg grote bekendheid door zijn studie van de verschillen tussen nationale culturen. Hij beschikte over een dataset waarin medewerkers van IBM, een multinational in kantoormachines en computers, vragen hadden beantwoord over de verhouding tot hun collega's, hun baas, hun medewerkers en tal van kantoorpraktijken. Ze hadden dezelfde banen, dezelfde werkgever, ze werkten alleen in heel veel verschillende landen. Hofstede onderzocht die dataset en vond 6 factoren die de nationale culturen doen verschillen – en daarbinnen verschillen mensen op persoonlijkheid zoals extroverter of introverter, maar daar ging het hem niet om. Hofstede ging het om nationale culturen zoals de consensuscultuur in Japan of het feit dat Amerikanen zichzelf altijd goed verkopen. En dat het mis ging als zo'n Amerikaanse baas een Nederlandse sollicitant kreeg.

Na dat baanbrekende werk is het onderzoek veel herhaald en zijn tal van verschillen, ook in de marketing, met de door Hofstede gevonden factoren verklaard. Ik las daarom de derde uitgaven van het boek  Cultures and Organizations dat Geert Hofstede met zijn zoon Gert Jan (hoogleraar in Wageningen) en Michael Minkov in 2010 schreef.

Hoogste indicator van individualisme
In Nederland is, net als in andere Noord-Europese landen, de machtsafstand tussen mensen relatief laag. We voelen ons gelijkwaardig. Ongelijkheid moet geminimaliseerd worden, sociale relaties moeten voorzichtig aangepakt; gedogen en tolerantie. Landen die ooit deel uit maakten van het Romeinse keizerrijk hebben meer ontzag voor hoger geplaatsten en gaan anders om met ondergeschikten. Een tweede indicator is de mate van individualisme. Nederland scoort als een van de hoogste op deze indicator, achter Noord-Amerika en Engeland. Nederlanders werken samen uit welbegrepen eigen belang, niet vanuit een "wij-cultuur".

Op de mate van assertiviteit versus bescheidenheid zijn Nederland en Scandinavië veel vrouwelijker, men is er samenwerkingsgerichter en minder resultaatgericht. De verklaring voor dit aspect van de cultuur in de regio's rond de Noord- en Oostzee wordt gezocht in de lange historie van handel over zee die al teruggaat op de Friezen en de Hanze. Die handel vraagt om het onderhouden van goede relaties. En vrouwen hadden grotere rol als mannen op zee waren.

Een as van genot
De Nederlandse samenleving is redelijk tolerant voor onzekerheden. Veel meer dan bijvoorbeeld België en Duitsland, waar ze onzekerheden liever uit de weg gaan, maar lang niet zo sterk als in Engeland, Denemarken en Zweden. De vijfde indicator van Hofstede is die van de oriëntatie op korte respectievelijk lange termijn. De Nederlandse cultuur is op de lange termijn gericht. Tot slot zijn nationale culturen te onderscheiden op een as van genot en een zekere toegevendheid daaraan versus zelfbeperking en terughoudendheid. Noordwest-Europa kenmerkt zich door het eerste.

Op basis van deze zes indicatoren verschilt de Nederlandse cultuur van de grote buurlanden Frankrijk en Duitsland. Daar speelt de bureaucratie met zijn regels een veel grotere rol. Hetzij vanuit het op de Romeinse keizers teruggaande centrale gezag (Frankrijk), hetzij vanwege een grotere behoefte aan onzekerheidsreductie via heldere regels (Duitsland). Met de Engelsen en Amerikanen delen we onze voorkeur voor individualistische oplossingen via de markt, maar het masculiene wil er hier minder in. We lijken veel op Scandinavië, maar daar ligt meer de nadruk op eerlijkheid en gelijkheid en bij ons op consensus.

Een deal vanuit eerlijkheid en gelijkheid
Onderzoeksresultaten die nog altijd fascineren en die helpen verklaren dat de Deense boeren vanuit eerlijkheid en gelijkheid in hun samenleving over te halen zijn tot een deal. Terwijl de Nederlandse boeren geen welbegrepen eigenbelang zagen in het bereiken van een consensus. Het bevestigt ook dat wij ons nog lang zullen ergeren aan de Frans-Duitse hang naar bureaucratie in de EU en dat we van handelen houden. Niet voor niets waren we altijd het eerste land dat melk- en suikerquota of betalingsrechten in het landbouwbeleid overdraagbaar maakten. Misschien moeten we de bureaucratische vergunningen vervangen door verhandelbare ammoniakrechten. Hofstede, Hofstede en Minkov zouden het kunnen onderbouwen.

Krijn J. Poppe

Krijn Poppe werkte bijna 40 jaar als econoom bij het LEI en Wageningen UR en vervult nu een aantal advies- en bestuursfuncties. Voor Boerenbusiness duikt hij in zijn boekenkast en bespreekt actuele ontwikkelingen aan de hand van klassiek geworden studies.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.