De film bijna vergeten in communicatie overheid

De aandacht voor gebiedsprocessen in het kabinetsbeleid doet de belangstelling voor de oude ruilverkavelingen herleven. Sommigen verlangen terug naar de oude landbouwvoorlichtingsdienst of de DLG, de Dienst Landelijk Gebied. Maar dat waren niet de enige instrumenten die de overheid in de jaren vijftig en zestig inzette om de landbouw aan te passen aan de eisen van de nieuwe tijd.

Een bijna vergeten instrument is de communicatie. En dan niet zozeer optredens van ministers op toogdagen en landbouwtentoonstellingen. Maar met name het medium film. Ik las onlangs het proefschrift van Peter Veer: Bewogen landschap. Het boek dateert uit 2020 en is dus nog geen klassieker, maar is te interessant om hier niet te bespreken. Veer, zelf filmmaker, beschrijft hoe het ministerie van Landbouw tussen 1945 en 1985 een collectie van niet minder dan 533 voorlichtingsfilms liet maken of aankocht. Die werden door landbouwvoorlichters vertoond in de zaaltjes van dorpscafés en landbouwscholen en moesten het denken van de boer en boerin aanpassen aan moderne tijden. Ze moesten gaan verlangen naar de tractor en makkelijker afscheid nemen van het paard.

Het idee kwam deels met de Marshallhulp uit de Verenigde Staten, maar ook de Duitse bezetter had al naar het medium film gegrepen. Films over de modernisering van het landbouwbedrijf kwamen soms uit het buitenland, zelfs van achter het IJzeren Gordijn. Maar de meeste films werden op bestelling in Nederland gemaakt door diverse regisseurs, waaronder nu nog bekende namen als Bert Haanstra en Marten Toonder. Van die laatste zag ik een paar jaar geleden een film met de beelden van de toenmalige destructiefabriek van de Gekro in Rotterdam-Overschie, gemengd met tekenbeelden van de koe Theodora.

Bijdragen aan de wederopbouw van je land
Die had de wens te kennen gegeven in een pestbosje te worden begraven, maar zij werd door haar nakomeling Klara overtuigd van het nut van destructie. En met Theodora moesten blijkbaar de boeren worden overtuigd. Tot dat nut hoorde ook de recycling van Theodora als beendermeel in veevoer, zodat er dollars voor de import van veevoer werden bespaard. Zo leverde je een bijdrage aan de wederopbouw van het land. De getekende koeien hadden wel iets van Toonder's Tom Poes. Een groot deel van de collectie met nostalgische jaren vijftig beelden ligt nu in de archieven bij Beeld & Geluid in Hilversum, een deel in de Verenigde Staten en een deel is zoek.

Wat Veer in zijn proefschrift aantoont, is dat een transitie niet alleen bestaat uit fysiek ingrijpen in het landschap, maar ook sociaal en mentaal ingrijpen behelst. De jaren '50 was misschien wel bij uitstek de periode van de social engineering, het is de vraag of een dergelijk overheidsingrijpen op die manier nu wordt geaccepteerd. Misschien zijn films voor boerenbijeenkomsten in dorpshuizen ook wel een beetje achterhaald en moet je nu naar serious gaming of TikTok grijpen. Toch lijkt me een goede reeks TV-documentaires over de beoogde veranderingen in het voedselsysteem en de toekomst van het platteland in het Nederlandse stadslandschap nog niet zo gek. Het gaat de laatste tijd wel erg veel over indicatoren, normen en instrumenten en weinig over waar we naar toe willen met dit land.

Communicatief handelen is ook voor de overheid van belang en gaat niet alleen over het hoofd maar juist ook via het hart. Misschien kunnen filmmakers en makers van locatietheater ons meenemen naar de gemoderniseerde stad-plattelandsverhoudingen van 2040. En onder de vele overheidsvoorlichters zijn er vast wel een paar die het oude filmbureau van LNV nieuw leven in kunnen blazen.

Krijn J. Poppe

Krijn Poppe werkte bijna 40 jaar als econoom bij het LEI en Wageningen UR en vervult nu een aantal advies- en bestuursfuncties. Voor Boerenbusiness duikt hij in zijn boekenkast en bespreekt actuele ontwikkelingen aan de hand van klassiek geworden studies.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.