De geschiedenis van de toekomst van ons eten

Over het functioneren van ons voedselsysteem is veel te doen. Zelfs zoveel dat de Verenigde Naties er in september op hoog niveau een Voedseltop over organiseert. Daar wordt gediscussieerd over voedselzekerheid voor de wereldbevolking in tijden van klimaatverandering en wat we daar dan aan moeten doen. Dat er meer moet worden geproduceerd, is duidelijk. Maar moet dat ook hier of met gene-editing of kunnen we beter de productie in Afrika en India opvoeren? Of meer plantaardig eten?

De opvattingen gaan er uiteenlopen en ik voorspel dat ze in 3 groepen zijn in te delen. Ik doe dat in navolging van Warren Belasco, een Amerikaanse hoogleraar die in 2006 een leuk boek schreef: Meals to come – a history of the future of food. Als je die ondertitel 2 keer moet lezen, ligt dat niet aan je Engels maar aan de uitdrukking 'de geschiedenis van de toekomst'. Belasco onderzocht hoe er in de geschiedenis van de afgelopen 200 jaar gedacht werd over de toekomst van ons voedsel. Hij las oude wetenschappelijke literatuur die probeerde de toekomst in te schatten, maar bekeek ook wat er op de wereldtentoonstellingen werd getoond en hoe sciencefiction-schrijvers zich de toekomst voorstelden.

3 stromingen in het debat
Zijn conclusie: al 200 jaar zijn er 3 stromingen in het debat. De bekendste is wel de visie van de Engelse econoom Thomas Malthus, die in 1798 in een essay stelde dat de bevolking veel sneller groeit dan de voedselproductie. Dus dat hongersnood en daarmee ook hogere kans op ziektes niet te vermijden is. Dat is een corrigerend mechanisme van het systeem. Met andere woorden: er is helaas niet voor iedereen plaats aan tafel. Die sombere toekomst is niet zo makkelijk op te lossen. Meer productie en innovatie zijn hard nodig, maar leiden ook tot meer consumptie en groei van de bevolking. Draconische bevolkingspolitiek zoals in China onder Mao wordt dan deel van de discussie.

Wat minder bekend is, is dat Malthus zijn essay een reactie was op 'speculaties' die een paar jaar eerder waren geopperd door een eminente Franse wiskundige. Dat was Nicolas de Condorcet, die je in de boeken meestal tegenkomt onder zijn adellijke titel Markies de Condorcet. Als filosoof van de Verlichting was hij van mening dat de innovatie in de maatschappij nog maar net goed op gang was gekomen. En dat het niet lang meer ging duren of de welvaart had het armoede- en hongerprobleem opgelost. Er kunnen nog veel meer mensen aan tafel plaats nemen, want we zijn best in staat een grotere maaltijd te serveren.

Noodzaak eerlijke samenleving
De derde stroming in het debat begint bij een Engelse journalist met radicale overtuigingen, William Godwin, die wees op de noodzaak van een eerlijke samenleving. Hij schetste een alternatief voor de Franse Revolutie, waarbij 'fair' een belangrijk ingrediënt is voor politieke gerechtigheid. In de metafoor van de tafel: er is net genoeg voor iedereen, als we goede tafelmanieren hanteren en veelvraten zich een beetje inhouden.

Belasco kwam in zijn studie tot de conclusie dat alle 3 de stromingen 200 jaar lang in het debat terug te vinden zijn. Soms de een wat meer dan de ander, maar dan komt daarna de ander wel weer boven water. En vandaar dat ik de voorspelling wel aandurf dat ook rond de VN Voedseltop de verschillende invalshoeken te herkennen zijn, van fair traders tot eco-modernisten.

Politieke steun verwerven
In zijn slotwoorden meldde Belasco overigens nog een interessante observatie uit zijn onderzoek: veel van de toekomstbeelden worden zowel gemaakt om de huidige situatie te verdedigen als om de wereld te veranderen. Ze worden gemaakt om politieke steun te verwerven, om angsten te bestrijden, om investeringen en militaire avonturen te onderbouwen, en vooral ook om zaken te verkopen. Het leek hem ook onverstandig om het steeds over 'wij, de wereld' te hebben.

De toekomst voor de een ziet er heel anders uit dan voor de ander, dat was afgelopen 200 jaar ook zo. De toekomst is altijd onzeker en er zijn meerdere wegen naar Rome denkbaar. Voor wie zich op de top voorbereidt en voor anderen die in hun vakantie een leuk boek willen lezen, is Warren Belasco's Meals to Come nog steeds een aanrader.

Krijn J. Poppe

Krijn Poppe werkte bijna 40 jaar als econoom bij het LEI en Wageningen UR en vervult nu een aantal advies- en bestuursfuncties. Voor Boerenbusiness duikt hij in zijn boekenkast en bespreekt actuele ontwikkelingen aan de hand van klassiek geworden studies.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.