Waar liggen de grenzen aan de groei?

Met enige regelmaat verschijnen artikelen in de krant over de beschikbaarheid van zeldzame delfstoffen en de geopolitieke positie van Europa daarbij. De angst is blijkbaar dat we op wereldniveau een spelletje Risk spelen en als verliezer een gebrek aan mobiele telefoons en andere high tech krijgen. Waarbij de landbouw en dus de voedselproductie misschien al eerder problemen krijgt, doordat ook fosfaatmijnen een keer leeg raken.

Discussie over de eindigheid van de grondstoffen doet de oudere lezer denken aan de studie Grenzen aan de Groei, beter bekend als het (eerste) rapport van de Club van Rome. Dat was in 1972 een bestseller. Zeker in Nederland, waar het als 500ste pocket in de Aula reeks verscheen en er 900.000 stuks over de toonbank gingen. Die Club van Rome was een groep industriëlen en wetenschappers, die bezorgd waren over de bevolkingsgroei en de achterblijvende ontwikkeling in 'de derde wereld'. Ze gaven een onderzoeksgroep in MIT (Boston), die onder leiding stond van Dennis Meadows, opdracht de ontwikkeling van de wereld in een model te vatten.

Ontwikkelingen verlopen sneller dan je denkt
Dat model kwam uit de systeem-dynamica, wat er op neer komt dat je de samenhang tussen activiteiten in kaart brengt en de snelheden waarmee activiteiten en samenhang (zoals feed back mechanismes) zich ontwikkelen, en daarna met vele computerruns gaat simuleren. Belangrijke activiteiten (variabelen) in Limits to Growth zijn de groei van de wereldbevolking, de voedselproductie, de industriële productie, de milieuvervuiling en de uitputting van grondstoffen. In de berekeningen nam exponentiële groei (toegelicht met de Perzische legende van het schaakbord en de rijstkorrels die verdubbelen per vak) een belangrijke rol in. Ontwikkelingen verlopen dan vaak sneller dan je denkt.

De westerse wereld had er in de jaren 60 net een tijd van ongekende welvaartsgroei op zitten. Maar er was ook toenemende zorg over milieuvervuiling: van gif affaires tot astronauten die verslag deden van een kleine kwetsbare planeet. Tegen die achtergrond sloeg het rapport in als een bom. Tabellen die aangaven dat de bewezen voorraden van goud (11 jaar), kwik (13 jaar) en bijvoorbeeld tin (17 jaar) zetten de toon, ook al gaven de auteurs aan dat de voorraden bij verder zoeken ongetwijfeld kon worden vergroot. De milieuvervuiling werd geïllustreerd met de mate waarin DDT ook in hogere diersoorten was aangetroffen. Zelfs de CO2 uitstoot en het klimaat kregen al een paragraafje. De vele computeruitdraaien in grafiekvorm deden de rest.

Onbeheersbare daling wereldbevolking
Wat dan ook bleef hangen, was de eerste conclusie van het rapport: als we zo doorgaan vindt zo rond 2070 er een onbeheersbare daling van de bevolking en de productiecapaciteit plaats. De wereldbevolking piekt al in 2030 en het beschikbare voedsel per hoofd van de bevolking in 2020. Minder aandacht was er voor de andere 2 conclusies: de groeitrends kunnen worden omgebogen zodat er een houdbare duurzame stabiliteit ontstaat. Hoe eerder we daarmee beginnen, hoe groter de kans dat dat lukt.

Het rapport kreeg natuurlijk meteen ook kritiek, die deels terecht is gebleken. Zo doet innovatie wonderen. Als iets schaars wordt, komen er alternatieven of stelt de mens zijn wensen bij. Van 'peak food' lijkt nog lang geen sprake en dat is maar goed ook, want de piek van de wereldbevolking laat naar de nieuwste inzichten nog een jaar of 50 op zich wachten. En de auteurs mogen blij zijn dat zo'n rapport deels ook zelfvernietigend is, omdat het wat los maakt: milieu werd een belangrijk aspect van internationaal en nationaal beleid.

Ons zelf eisen opleggen voor de toekomst
Er verschenen nadien nog tal van rapporten over duurzame leefomgeving en klimaat, maar ook wetgeving. Met als doel om ons zelf richting de toekomst eisen op te leggen over de samenleving die we willen, zodat de nodige innovatie plaats vindt. Want er zitten misschien niet meteen grenzen aan de groei, maar wel aan het systeem aarde.

Krijn J. Poppe

Krijn Poppe werkte bijna 40 jaar als econoom bij het LEI en Wageningen UR en vervult nu een aantal advies- en bestuursfuncties. Voor Boerenbusiness duikt hij in zijn boekenkast en bespreekt actuele ontwikkelingen aan de hand van klassiek geworden studies.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.