Hogere rente en inflatie maken het er niet beter op

Het ziet er niet best uit. De inflatie krijgt nieuwe impuls door de oorlog, de Fed en de Bank of England verhogen de rente, het groeimomentum daalt in de eurozone, in de VS en in China en een olieboycot gaat Europa voor grote uitdagingen stellen. Voor Poetin is die ook vervelend, maar hij kan zijn olie elders verkopen. 

De oorlog in Oekraïne heeft veel grondstofprijzen een nieuwe impuls gegeven. Ik heb zojuist (donderdagmiddag) wat cijfers van Trading Economics geplukt. Als je zelf gaat kijken, zullen die prijzen ongetwijfeld anders zijn, het is volatiel, maar het gaat om het idee.

Bron: Trading Economics

Je kunt de tabel misschien het beste zo lezen dat de prijsverandering voor 1 jaar momenteel grotendeels in de inflatie is verwerkt terwijl de prijsstijging van de laatste maand het consumentenniveau wellicht nog niet (volledig) heeft bereikt. Er komt dus nog wat aan.

De boodschappen van dit overzicht zijn ondubbelzinnig.

1. Prijzen voor energie zijn de laatste maand fors gestegen en ook heel fors ten opzichte van een jaar eerder.
2. Gasprijzen waren in Europa al heel fors gestegen, maar recentelijk zijn ook de Amerikaanse gasprijzen fors gestegen.
3. Ook voedselprijzen zijn behoorlijk gestegen, zowel op één maandbasis als over 12 maanden, maar minder dan energieprijzen.
4. Prijzen voor metalen zijn de laatste tijd juist gedaald. Dat suggereert dat de mondiale economie verzwakt. Het belooft niet veel goeds.
5. Batterijen voor elektrische auto's zullen voorlopig niet goedkoper worden gelet op het feit dat lithium meer dan vier keer zo duur is als een jaar geleden.
6. Vleeseters zijn minder duur uit dat vegetariërs, tenzij je alleen maar mais eet.
7. Dat geldt dan wel vooral voor Christenen en niet voor Joden of Moslims aangezien vooral varkensvlees goedkoper is geworden.

Fed verhoogt rente 0,5%, Bank of England 0,25%
Deze week verhoogden zowel de Amerikaanse Federal Reserve als de Bank of England hun rentetarieven. Voor de Bank of England was het de vierde renteverhoging op rij. Drie van de 9 leden van het beleidscomité hadden liever een stijging van 0,5% gezien. Voor de Fed was het de tweede renteverhoging op rij en voorzitter Powell zei dat ook tijdens de komende vergaderingen, waarschijnlijk twee, de rente met 0,5% zal worden verhoogd. Daarna zal de rente vast verder stijgen, maar wellicht in kleinere stappen. We zullen zien.

Powell sprak een aantal keren over de krapte op de Amerikaanse arbeidsmarkt. En terecht. Het zogenaamde JOLTS-rapport (Job Openings and Labor Turnover Survey) laat zien dat in maart liefst 11,5 mln vacatures open stonden. Er waren die maand 'slechts' iets minder dan 6 miljoen werklozen. Nooit eerder waren er 1,9 vacatures per werkloze. En nooit eerder was het aantal vacatures 7,2% van de bestaande werkgelegenheid. De arbeidsmarkt is ongekend krap.

In de pandemie hebben veel Amerikanen de arbeidsmarkt verlaten, een onvoorziene schok voor de economie. Beleidsmakers hopen dat veel mensen toch weer terugkeren. Dat proces is gaande, maar teleurstellend traag. De participatiegraad daalde in de pandemie abrupt van ruim 63% naar ruim 60%. Inmiddels zijn we terug bij ruim 62%. De krappe arbeidsmarkt leidt tot een versnelling van de loonstijging die het inflatieproces in gang houdt.

VS-economie sterk, maar verliest momentum
Tijdens zijn persconferentie werd Fed-baas Powell gevraagd of de Amerikaanse economie de renteverhogingen wel zonder kleerscheuren kan doorstaan. Bedoeld werd dat de Fed de rente verhoogt, daarmee de inflatie onder controle brengt zonder dat de economie in een recessie terechtkomt. Powell zei dat er een goede kans is dat de Fed dat kunstje zal flikken (ik parafraseer). Hij beargumenteerde dat door erop te wijzen dat de Amerikaanse economie momenteel heel goed draait. In het eerste kwartaal is het BBP weliswaar gekrompen, maar dat geeft een sterk negatief geflatteerd beeld aangezien die krimp vooral door voorraadintering is veroorzaakt. We hopen uiteraard dat Powell gelijk heeft. In ieder geval staan veel indicatoren voorlopig nog wel op groen. Dat neemt niet weg dat het onderliggende groeimomentum toch ook afzwakt. Het ondernemersvertrouwen in de industrie, bijvoorbeeld, daalde volgens de toonaangevende ISM-maatstaf van 57,1 in maart tot 55,4 in april. Dat is ruim boven de 50, de scheidslijn van groei en krimp, maar de piek in deze reeks lig al meer dan een jaar achter ons.

Vergeet de Chinese lockdowns niet
Het groeimomentum in de rest van de wereld wordt er ook bepaald niet beter op. Nu wij onze vrijheid terug hebben, is het makkelijk te vergeten dat grote delen van China nog in lockdown zitten met grote gevolgen voor de Chinese economie. Het ondernemersvertrouwen is in april volgens de maatstaf van de centrale bank behoorlijk gedaald, zowel in de industrie als in de dienstensector. In beide sectoren is het laagste punt sinds de start van de pandemie bereikt.

De Cheung Kong Graduate School of Business (CKGSB) doet elke maand een enquête onder alumni en meet zo het vertrouwen onder deze groep. Ik volg de resultaten van die enquête al jaren en het plaatje is momenteel niet erg positief. Het kan niet anders dan dat de Chinese lockdowns ons ook zullen raken in de vorm van verdere logistieke verstoringen, toenemende problemen met leveringen etc. Dit zal ook de inflatie in ons soort landen op korte termijn niet gaan helpen.

Ook het groeimomentum in Europa neemt af
Ook in Europa vermindert het groeimomentum. De toonaangevende indicator van de Europese Commissie, 'Economic Sentiment' daalde van 106,7 in maart naar 105,0 in april. Daarmee ligt deze index nog wel 5 punten boven het langjarig gemiddelde, maar de daling is de laatste maanden aanzienlijk.

In Duitsland zijn de orders in de industrie in maart met 4,7% m-o-m gedaald. In februari waren ze ook al met 0,8% gedaald, hoewel dat beter was dan de oorspronkelijk gerapporteerde -2,2%. Zo'n daling als in maart gaat wel hard. Orders voor kapitaalgoederen daalden 8,3% ten opzichte van februari. De orders vanuit het buitenland krompen veel harder dan die uit Duitsland zelf: -6,7% tegen -1,8%. In dat licht was het ook niet verrassend dat ook de export van goederen in maart is verminderd. De exportwaarde daalde in maart 3,3% ten opzichte van februari. Door de sancties tegen Rusland daalde de export naar dat land met liefst 62,3%. Maar ook naar China werd minder geëxporteerd, -4,3%. De productie in de industrie daalde in maart met 3,9% m-o-m.

De sancties tegen Rusland
De Europese Unie gaat nieuwe sancties tegen Rusland instellen. Het belangrijkste element is zeer waarschijnlijk een olieboycot. Sommige landen verzetten zich nog en die krijgen wellicht langer de tijd om van de Russische olie af te komen. Overigens gaat de boycot niet direct in, we nemen er zes maanden voor om andere leveranciers te vinden. Er zijn er die ervoor pleiten veel sneller te stoppen met het invoeren van Russische olie. Dat zou ons wel voor grote problemen stellen. De Europese Unie produceert nauwelijks olie, mede doordat we exploratie ontmoedigd hebben. Ongeveer een derde van de olie die we gebruiken, komt uit Rusland. Dat zijn 3 à 4 miljoen vaten per dag. Die zullen we elders moeten halen. Dat is geen kinnesinne. De oliemarkt is krap. Dagelijks worden ongeveer 100 miljoen vaten olie wereldwijd geproduceerd en geconsumeerd. Het is niet zo dat er ergens een paar miljoen vaten per dag 'op de plank' liggen. En de ene olie is de andere niet.

Wij voeren veel ruwe olie in die we zelf raffineren. Onze raffinaderijen zijn ingesteld op de Russische olie en kunnen niet, bijvoorbeeld, veel lichtere Amerikaanse schalie-olie verwerken. Saoedi-Arabië heeft mogelijkheden om de productie uit te breiden en produceert voor onze raffinaderijen geschikte olie. Maar dat land zit met Rusland in OPEC+ en dat samenwerkingsverband heeft juist besloten de productie per 1 juni slechts mondjesmaat uit te breiden. Eigenlijk zullen we die 3 à 4 miljoen vaten moeten vinden door andere kopers te overbieden. Doordat delen van China in lockdown zijn, is de vraag naar olie momenteel nog wat gematigd, maar als die lockdowns eindigen, ligt volgens mij een verdere prijsstijging op de loer. Die boycot gaat ons echt wel wat kosten.

Het is vervolgens de vraag hoe zwaar Rusland door een olieboycot getroffen gaat worden. Ik begrijp goed dat wij niet willen dat onze euros de oorlogskas van Poetin voeden. Maar Poetin zal andere afnemers voor de Russische olie vinden en zo zijn oorlogskas gevuld houden. Ik vermoed dat de wereldmarktprijs zal stijgen en dat sommige kopers van Russische olie stevige kortingen zullen bedingen zoals nu ook al het geval is. Wat er per saldo met de Russische olie-inkomsten zal gebeuren, lijkt me ongewis. Voor Poetin is die boycot vervelend, maar volgens mij niet veel meer dan dat. Ik kan mij niet voorstellen dat het einde van de oorlog er een dag naderbij door komt.

Met argusogen volg ik de ontwikkelingen in de Russische economie. Dat ze veel last hebben van de sancties is buiten kijf. De centrale bank verwacht dit jaar 8-10% economische krimp. Of we de cijfers die we uit Rusland krijgen kunnen vertrouwen, weet ik niet. Wat zeker opviel deze week was dat het ondernemersvertrouwen in de Russische industrie in april iets is verbeterd. De inkoopmanagersindex steeg van 44,1 in maart tot 48,2 in april. Als je het persbericht leest, lijkt die stijging een te positief beeld te schetsen, maar opvallend is de stijging wel.

Sterke roebel
Wat ook opvalt is dat de Russische centrale bank erin is geslaagd de roebel niet alleen te stabiliseren, maar de Russische munt is nu zelfs sterkern dan voor de oorlog. Dat vermindert het risico van financiële chaos in Rusland en het dempt de inflatie. Ik kom tot de trieste conclusie dat de economische situatie nagenoeg overal in de wereld achteruitgaat, maar dat er juist in het door sancties getroffen Rusland enige verbeteringen zijn waar te nemen. Ik begrijp de sancties echt heel goed, maar volgens mij treffen die onze eigen economie stevig, zeker een olieboycot gaat grote problemen opleveren. Als het doel van de sancties is om Rusland te bewegen te stoppen met die vreselijke oorlog, dan vrees ik dat de sancties weinig effectief (zullen) zijn.

Afsluitend
De economische vooruitzichten zijn weinig bemoedigend. Het groeimomentum neemt af. Dat komt door een combinatie van factoren. De hoge inflatie vernietigt koopkracht en creëert onzekerheid. De Chinese lockdowns zullen de problemen in aanvoerketens verergeren. De sinds de start van de oorlog gestegen grondstofprijzen zijn nog niet (volledig) in de inflatie tot uitdrukking gekomen. De stijgende rente zal in eerste instantie de meest rentegevoelige sectoren raken, en in ieder geval een dempende werking op de economische groei hebben. Een olieboycot zal de Europese economie voor nieuwe uitdagingen stellen. Tegelijkertijd gaat de oorlog door en hoewel de Russische economie zwaar wordt geraakt door de sancties, lijkt van chaos geen sprake. Rusland is zelfs een van de weinig landen waar iets positiefs te melden valt over de economische en financiële indicatoren deze week. Het is triest dat te constateren.

Han de Jong

Han de Jong is voormalig hoofdeconoom bij ABN Amro en nu onder andere huiseconoom bij BNR Nieuwsradio. Zijn commentaren zijn ook te vinden op Crystalcleareconomics.nl

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.