Nog even volhouden, dan is 2020 gelukkig voorbij

Economieminister Eric Wiebes ziet ergens een lichtpuntje, maar bankpresident Christine Lagarde is meer concreet. De industriële bedrijvigheid neemt weer toe en de vrachtwagens zijn terug op de Duitse Autobahn. De conjunctuur in de VS zwakt af. Een paar positieve ontwikkelingen aan het einde van een annus horribilis.

Jarenlang heb ik bij ABN Amro gewerkt als hoofdeconoom. Mijn team was onder andere verantwoordelijk voor het bedenken van risicoscenario's. Al een jaar of 15 geleden verscheen een pandemie op dat soort lijstjes. Aanvankelijk vond ik die discussies erg interessant. Vervolgens komt er 15 jaar geen pandemie.

Steeds maar waarschuwen voor een risico dat zich niet manifesteert, gaat vervelen en door de jaren heen verloor ik interesse in het onderwerp. Regelmatig stond een pandemie nog wel op ons risicolijstje, maar meer dan 'going through the motions' was het eerlijk gezegd niet. Enfin, ik heb mijn kont nog niet gekeerd bij ABN Amro of de pandemie is daar.

Misschien heb ik gefaald door een pandemie niet serieuzer te nemen als risico dan ik heb gedaan al die jaren. Toch is mijn afdronk een andere. We hadden nooit met grote trefzekerheid kunnen bedenken hoe de economie zich in een dergelijk scenario ging ontwikkelen. En zelfs als we dat wel hadden gekund, is het de vraag of de bank veel risico mitigerende acties had kunnen en willen nemen.

Wiebes ziet lichtpuntje, Lagarde is meer concreet
De ministers Wiebes, Hoekstra en Koolmees gaven deze week een persconferentie over de verlenging van de economische steunmaatregelen van het kabinet. Werkgevers reageerden er kritisch op, dat geen perspectief werd geboden over wanneer het leven weer normaliseert. Wiebes zag wel licht aan het einde van de tunnel, nu de uitrol van vaccins is begonnen. Maar erg concreet was hij niet.

ECB-president Lagarde was wel concreet. De ECB verlengde haar steunmaatregelen met 9 maanden tot eind maart 2022. Daar bleek een gedachte achter te zitten. De consensus onder virologen en epidemiologen is volgens Lagarde dat het normale leven rond eind 2021 weer is hervonden. De economie gaat zich dan herstellen en de ECB wil dat herstel in de eerste fase een steuntje in de rug geven.

Brexit en het Amerikaanse steunpakket
Nog even en dan weten we of het Verenigd Koninkrijk uit de EU 'crasht' zonder verdere afspraken of dat op het laatste moment een handelsovereenkomst wordt bereikt. Na het bezoek van Boris Johnson aan Brussel hoorde ik een verslaggeefster op de Ierse radio zeggen dat er goede voortgang was geboekt en dat een overeenkomst waarschijnlijk was. Op de Nederlandse radio hoorde ik een verslaggeefster zeggen dat er niets was bereikt en dat de kans groot is dat het VK uit de unie 'crasht' aan het einde van het jaar.

Ik blijf hoopvol. We moeten ons realiseren dat de onderhandelaars niet alleen een akkoord moeten bereiken, wat al moeilijk genoeg is, ze moeten het ook verkopen aan hun achterban. Een akkoord wordt sowieso een compromis. Als je (ruim) voor de absolute deadline thuis komt met een compromis, loop je de kans dat critici betogen dat je te veel hebt toegegeven. Dat je meer had kunnen bereiken als je langer was blijven onderhandelen. Daarom kunnen dit soort akkoorden niet anders worden gesloten dan op het allerlaatste moment.

Akkoord waarschijnlijker dan crash
En aangezien het me evident lijkt dat beide partijen een groot belang hebben bij een akkoord, blijf ik verwachten dat er toch overeenstemming komt. Tot mijn verbazing bleken de Britten deze week bereid om de omstreden wetgeving in te trekken, waarbij ze zich niet hielden aan de eerder overeengekomen regeling voor de grens tussen Ierland en Noord-Ierland. Volgens mij ondersteunt het mijn visie dat een handelsakkoord waarschijnlijker is dan een 'crash'.

In de VS lijkt mij een akkoord over nieuwe economische steunmaatregelen ook waarschijnlijk. Maandenlang liggen Democraten en Republikeinen met elkaar in de clinch over nieuwe maatregelen, nu de intensiteit van de pandemie fors is gestegen. Diverse economische indicatoren geven bovendien aan dat de conjunctuur weer verzwakt, nu de steun vanuit de CARES-wetgeving afloopt of al is afgelopen.

Ik krijg wel eens te horen dat ik onverantwoord optimistisch ben. Misschien. Maar mijn inschatting is dat we dit annus horribilis met wat positieve signalen gaan afsluiten.

Tweede golf heel anders dan de eerste
Europa en de VS worstelen met de tweede coronagolf, of in de VS misschien al de derde. De verschillen met de eerste zijn enorm. Aan de kant van de pandemie zelf is op te merken dat het aantal ziekenhuisopnames, IC-opnames en de sterfte minder hoog zijn dan tijdens de eerste golf. Ook kan je zeggen dat de daling van het aantal besmettingen, ziekenhuisopnames, enzovoort nu veel minder snel gaat dan na de eerste piek.

De economische verschillen zijn zo mogelijk nog groter. Ten eerste is niet de hele wereld getroffen door de tweede golf. In de meeste Aziatische landen lijkt het virus behoorlijk onder controle. Dat betekent dat de economie in Azië gewoon doordraait. In tegenstelling tot het voorjaar, hebben we nu niet te maken met bevoorradingsproblemen. Ook bij ons blijft de industrie daardoor goed op de been. De beperkingen die worden opgelegd ten aanzien van het openbare leven, eisen ongetwijfeld opnieuw hun tol in de dienstensector. Toch is ook hier de teruggang minder dan in het voorjaar.

Het eerste plaatje laat de groei van de uitvoer en invoer van China zien (over januari dit jaar zijn geen cijfers gepubliceerd). In november lag de Chinese uitvoer ruim 21% hoger dan een jaar eerder, terwijl de import 4,5% hoger lag dan een jaar eerder. Deze cijfers zijn consistent met cijfers die elders gepubliceerd worden over de wereldhandel, containeroverslag, enzovoort.

Deze week publiceerde Taiwan ook cijfers over de buitenlandse handel in november. De export lag 12,0% hoger dan een jaar eerder. Dat geeft niet alleen aan dat de wereldhandel aantrekt, vooral in de regio, maar ook dat de digitalisering in de wereld accelereert. Het exportpakket van Taiwan is sterk gericht op micro-elektronica.

Mijn these is al een tijdje dat veel bedrijven de abrupte uitdagingen voor hun verdienmodellen hebben aangegrepen op versneld te digitaliseren. Dat er tenminste in delen van de wereld een opleving plaatsvindt van bedrijfsinvesteringen, zien we bijvoorbeeld ook in Japan waar orders voor machines in oktober 2,8% hoger lagen dan een jaar eerder. Het eerste positieve groeicijfer sinds november 2019.

Misschien krimp in Q4, maar dan toch niet veel
De Europese economie is in het derde kwartaal krachtig hersteld, maar dat herstel wordt hevig ondermijnd door de tweede coronagolf. ECB-president Christine Lagarde zei gisteren tijdens de persconferentie dat de economie van de eurozone in het vierde kwartaal dit jaar opnieuw krimpt, maar dat de mate van krimp in geen verhouding staat tot wat we in het tweede kwartaal hebben meegemaakt. Recente vertrouwenscijfers laten inderdaad een afzwakking zien in oktober en november.

De eerste cijfers voor december beginnen binnen te druppelen. De Duitse ZEW index, die vertrouwen meet onder analisten, verraste positief. De verwachtingsindex voor Duitsland was 2 maanden op rij gedaald, maar herstelde iets in december. Deze indicator is niet de meest toonaangevende, maar is wel het eerste beschikbaar. Dus: 'fingers crossed'.

De verbetering in de ZEW-index lijkt consistent met het verkeer op de weg. In Duitsland moeten vrachtwagens tol betalen op de Autobahn. Het Duitse statische bureau, de Bundesbank en het Bundesamt für Güterverkehr publiceren cijfers over hoeveel voertuigen deze 'Maut' betalen. Het herstel zet stevig door. In deze periode zitten meer vrachtwagens op de weg dan een jaar geleden.

Vorige week meldde ik al dat de orderpositie van de Duitse industrie zich sterk ontwikkeld. Deze week kwamen daar cijfers over de productie bij. In oktober nam de Duitse industriële productie met 3,2% toe ten opzicht van september, toen de productie ook al 2,3% maand-op-maand groeide. In de jaar-op-jaar vergelijking staat er nog -2,7%, maar het gaat duidelijk de goede kant op.

In ons eigen land was de productie in de verwerkende industrie in oktober nog 4,1% lager dan een jaar eerder. Maand-op-maand was sprake van een stijging met 2,0%. Vooral de productie van machines (-18,1%, j-o-j) en de reparatie en installatie van machines (-16,5%, j-o-j) bleven zwak. Dat laatste is opmerkelijk, omdat elders in de wereld de bedrijfsinvesteringen juist aan lijken te trekken.

De inflatie in ons land bedroeg 0,8%, j-o-j in november, duidelijk lager dan de 1,2% van oktober. Maar niet de laagste waarneming dit jaar, dat was de 0,7% van augustus. Overigens merkt het CBS op dat voor zo'n 10% van de artikelen schattingen moeten worden gemaakt, omdat die door de lockdown niet voorhanden zijn. De onzekerheidsmarge rond de inflatiecijfers is derhalve groter dan normaal.

Al enige tijd is er onder economen (en trouwens ook onder niet-economen) een discussie of we nu op weg zijn naar duidelijk hogere of juist lagere inflatie. Veel hangt daarbij af van de termijn waarop de bespiegelingen betrekking hebben. Op een termijn van 12 tot 18 maanden lijkt mij een duidelijk hogere inflatie niet waarschijnlijk. Op een dergelijke termijn spelen loonkosten een belangrijke rol.

Werkgeversorganisatie AWVN publiceert cijfers over de contractlonen in nieuw afgesloten CAO's. In februari bedroeg die stijging nog 2,96%, maar in november is het gezakt tot 1,69%. Nu zijn de contractlonen niet het enige element in de loonkosten, maar een dergelijke terugval suggereert een afnemende inflatiedruk.

VS conjunctuur zwakt af
Zoals reeds eerder gemeld, zwakt de Amerikaanse conjunctuur wat af. Het herstel op de arbeidsmarkt verloopt steeds trager. Dat bleek vorige week al bij het maandelijkse banenrapport over november. De meest recente weekcijfers over werkloosheidsuitkeringen bevestigen het beeld. In de week tot en met 5 december werden 853.000 nieuwe uitkeringen aangevraagd, het hoogste aantal sinds 10 oktober. Toegegeven, deze cijfers kunnen wekelijks schommelen en misschien dat Thanksgiving (dit jaar op 26 november in de VS) invloed heeft gehad op recente cijfers.

Een ander signaal van een wat zwakkere conjunctuur in de VS komt van de National Federation of Independent Business. Die organisatie meet het vertrouwen van MKB-ondernemers. In november daalde de index van 104,0 naar 101,4. Het onderstreept de noodzaak dat het virus wordt teruggedrongen en dat er nieuwe economische steunmaatregelen moeten komen van de overheid.

Han de Jong

Han de Jong is voormalig hoofdeconoom bij ABN Amro en nu onder andere huiseconoom bij BNR Nieuwsradio. Zijn commentaren zijn ook te vinden op Crystalcleareconomics.nl

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.