Nitraatrichtlijn kost 65.000 hectare landbouwgrond

Akkerbouwer en NAV-bestuurslid Sjoerd Heestermans maakt zich zorgen over het 7e Actieprogramma Nitraatrichtlijn. Zorgen over hoe de overheid het bouwplan gaat regeren. Zorgen over de kloof tussen regelgeving en landbouwpraktijk. Zorgen over de (financiële) impact die het heeft op veel, heel veel bedrijven. In deze opiniërende longread schetst hij de scenario's.

Bedreigingen in de landbouw. Vele collega's gingen mij voor om hun zorgen te uitten die zich in de landbouw afspelen. Vaak gaan die over de marktwerking van onze producten of over de politieke beslissingen die onze dagelijkse gang van zaken steeds verder belemmeren. En uiteraard over het weer. Hoe spannend de jaargetijden eigenlijk wel niet zijn, waarin we als individuele telers van afhankelijk zijn. Vroeger moest je op 1 november van het land zijn, dan kwam de vorst. Tegenwoordig wordt bijna jaarrond geoogst. Hoe leuk en interessant is het om met je collega's hierover te praten en te zien hoe andere hier op inspelen. Gedreven door de natuur, waarin het vakmanschap van iedere ondernemer naar boven komt. Het weer kan je helaas niet aansprakelijk stellen, dat risico komt geheel voor de boer zelf.

Politieke zorgen
Hoe anders is dat met de politieke beslissingen. Er is nu iets anders aan de hand. Uiteraard speelt overheidsbeleid de laatste pak 'm beet 25 jaar al een steeds grotere rol in onze bedrijfsvoering. In feite hebben we geleerd daar steeds beter mee om te gaan. Ik hoor vaak dat 'die boeren niet met hun tijd mee gaan.' Maar eigenlijk zijn alle boeren met hun tijd meegegaan. Simpelweg omdat dat niet anders kon. Wie niet is meegegaan, is er al lang niet meer.

Met de komende ontwikkelingen in onder andere het 7de Actieprogramma Nitraatrichtlijn gaat Den Haag echter nog een stapje verder. De overheid komt op de boerderij en legt u onder andere een verplichte teeltrotatie met rustgewassen op. Of bepaalt dat u langs een waterloop een strook braak laat liggen. Ik hoor sommige van u al denken. Een rustgewas van 1:4 of 1:3 heb ik al of is de juiste landbouwpraktijk. Dat klopt. Dat is uw mening. Die mag u er naar collega's op na houden.

Maar nu verandert er iets fundamenteels. De overheid stapt bij u de voordeur binnen, over de drempel en zegt wanneer u een rustgewas teelt. De overheid zegt u een strook braak te laten liggen, zonder maar enige vorm van vergoeding er tegenover te stellen. Vanuit alle hoeken en kanten hoor ik de afkorting GLB vliegen. Alsof het GLB een grote pot geld uit Brussel is, waaruit je maar lukraak af kan romen om natuurherstel in te voeren, de Nitraatrichtlijn te hanteren en allerlei andere niet relevante projecten te financieren.

GLB-geld
We hebben afgesproken dat het GLB-geld een compensatie is van de lagere voedselprijzen. Mochten we dat tegenwoordig ouderwets vinden en aan willen passen, is dat prima. Maar dan moeten we eerst een goed inkomen voor de boer zien veilig te stellen op de lange termijn. Zolang het daaraan vanuit alle politieke partijen in Nederland en Europa ontbreekt, blijft het GLB-geld mijn inziens waar het voor is bedoeld.

Terug naar die keukentafel. Waar inmiddels de overheid bij uw bouwboek is aangeschoven. Waar rustgewassen hun intrede definitief gaan doen. Ik hoef u verder niets te vertellen over de voordelen van een rustgewas. De overheid schijnbaar ook niet, want die zien door deze maatregelen alleen maar het voor hun ogen gestelde doel steeds verder bereiken. Het verlagen van nitraat in het grond- en oppervlakte water.

Heeft de overheid nog een ander doel? Wellicht denkt u daar ook anders over als u deze hele column heeft gelezen. Het was nog enigszins begrijpelijk als de saldo's van rustgewassen op hetzelfde niveau lagen als die van hakvruchten. De graanprijs kan je helaas vanuit ons kleine Nederland niet beïnvloeden. Maar gezien de grote economische impact die het heeft in de traditionele intensieve bouwplannen, zijn de zorgen vanuit de sector wel terecht.

Inslaan als een bom
Ik neem u even mee terug naar het verloop van het 7de actieprogramma. Vóór de zomer zaten we nog allemaal goed en ongedwongen in de onderhandelingen. De touwtjes leken nog stevig in handen. Op 26 juni volgt er een bief van de minister. De derogatie staat op het spel. Ze belooft tegen het einde van het zomerreces het ontwerp en de wetenschappelijke onderbouwing naar de kamer te sturen.

Dan is het 6 september. Het ontwerp valt op de mat. De maatregelen zijn niet mis en slaan in als een bom. Alle onderhandelingen, alle kleine gebiedsspecifieke projecten, alle zorgen en oplossingen die vanuit de sector zijn gedaan, lijken op een enkele na met één veeg opzij te worden gezet. Bouwplanbeperkingen en bufferstroken. Kringlopen sluiten, graan en stro naar de veehouder in de buurt en mest terug zonder enorme papierwerken? Te weinig controle, te makkelijk.

Kuub per hectare terug dumpen
Mest is een probleem, geen waardevolle basis voor een plantaardige teelt. Er komen alleen maar meer dieren van. Graag zoveel mogelijk verwerken, zoveel mogelijk transportbewegingen, miljoenen investeringen en overlast naar omgeving creëren. De uitspoelingsgevoelige dunne fractie door lage gehaltes met zoveel mogelijk kuub per hectare terug dumpen en de waardevolle dikke fractie over de grens brengen, waar ze een druppel op een gloeiende plaat zijn om de bodemvruchtbaarheid aldaar ook maar iets te verhogen.

Op 1 oktober moeten alle gewassen van de zand- en lössgronden zijn en op de lange termijn overal groenbemesters er terug in. Het is bijna onbegrijpelijk hoe de overheid zo ver van de werkelijkheid kan gaan staan. Aardappelen, bieten, peen, witlof en andere gewassen die in de belangrijkste fase van hun groei zitten en maximaal de door ons zo goed afgewogen stikstof nog uit de bodem benutten, moeten worden afgeslacht.

Om vervolgens onder koude en natte omstandigheden een iel gewas te zaaien dat zonder startgift überhaupt nooit bij de uitspoelingsgevoelige stikstof kan gaan wortelen. Nog voor de schoorstenen in Dinteloord en Vierverlaten goed warm zijn, moet het gehele areaal van die gebieden al op de hoop liggen. In de zetmeelaardappelen is het niet anders en die draaien zelfs nog langer door. Om nog maar te zwijgen over de extra oogstcapaciteit die nodig zou zijn.

Stikstoftekorten
In de zandteeltgebieden wordt de stikstofgift nog verder aangescherpt. Heb je een aantal jaar terug al een korting moeten ondergaan van 20%, dat wordt nu opgeschroefd naar 30%. Ook de Noordelijke zandgebieden moeten er aan gaan geloven. Daar wil de overheid een korting van 15% invoeren op. Voor groenbemesters komt deze helemaal te vervallen op alle gronden. De laatste jaren is er steeds meer kunde over evenwichtsbemesting en iedereen probeert zijn gewas zo optimaal met zo weinig mogelijk input te bemesten. Een generieke korting gaat daardoor leiden tot een opbrengstderving, welke ook weer indirect gevolgen heeft voor het inkomen van de boer.

Het ontwerp ligt al in Brussel. Economische impactanalyse? Die volgt nog. De 1 oktober regel wordt door alle partijen al direct als totaal onacceptabel gezien. Het inkomen van de boer staat zo sterk onder druk, teelten verdwijnen en familiebedrijven vrezen voor hun voortbestaan. Er ontstaat een sterk grondstoffentekort. Of er voor suiker en aardappelen door de verwerkers meer kan worden uitbetaald, omdat het areaal slinkt. Alsof we totaal niet voor een wereldmarkt produceren. Enige nuance wordt dan wel geschept in de economische impactanalyse. Teeltsaldo's vallen negatief uit.

65.000 hectare landbouwgrond verdwijnt
De conclusies die er aan worden verbonden, zijn schrijnend met de werkelijkheid. Bij de aanleg van bufferstroken vervalt een geschat landbouwareaal van maar liefst 64.701 hectare, een gebied groter dan de Noordoostpolder. De reductie in mestplaatsingsruimte kan oplopen tot 12%. Dat betekent maar liefst 15 miljoen kilo fosfaat. Neemt u even de achterkant van de sigarendoos en deel het door de productie per jaar per koe. Per varken. De cijfers zijn duizelingwekkend. De verschuivingen zijn niet te overzien. Er ontstaat een domino-effect in de gehele sector. Grond- en mestmarkt komen totaal in onbalans.

Vanuit alle belangenorganisaties en diverse ketenpartijen is er de afgelopen weken in een bizar kort tijdsbestek een alternatief plan in elkaar gezet. De urgentie is groot. We mogen trots zijn dat alle partijen van zowel de plantaardige als dierlijke sector - ondersteunend door ketenpartijen, toeleveranciers, afnemers, loonwerkers - zo eensgezind naar buiten optreden.

De saamhorigheid in de sector kent nu eenmaal zijn ups-and-downs. Dat is ook niet vreemd als we kijken hoe sectoren onderling de laatste jaren soms uitgespeeld zijn. Het gevecht om het land, het stikstofdossier, de nitraatrichtlijn, het nieuwe GLB. Het zijn allemaal zaken die ons als gehele sector aangaan. En we staan ook voor opgaven. We moeten voor ons deel ook zelf de verantwoordelijkheid gaan nemen. Er zijn piekbelastingen in bepaalde regio's en er zijn structurele misverstanden in de gehele teelt van a tot b.  Jarenlang hebben we door voorgaande actieprogramma's samen opgedraaid voor de gevolgen. Maar we staan nu op keerpunt. De continuïteit van bedrijven is in gevaar. We mogen de voortzetting van generaties hard werkende families niet teloor laten gaan door uitschieters van nietsontziende schaalvergroters die lak hebben aan regelgeving en goede landbouwpraktijk.

3.700 zienswijzen
Op het eerste ontwerp zijn maar liefst bijna 3.700 zienswijzen ingediend. Kon ik u maar meer vertellen over uit welke hoek de meeste kwamen. Door een aantal slinkse regels wordt er echter weinig openbaar gemaakt. Bang dat we als sector wellicht steun of saamhorigheid vinden? Het spel der politiek laat zich op vele manieren bedrijven.

De eerste stappen naar een alternatief zijn door de belangenorganisaties dus gezet. Dat is ook waar zij voor bedoeld zijn. Als individu bereik je niks. Er komt een tijd dat we als gehele sector de barricaden op moeten. Ik neem onder mijn leeftijdsgenoten waar dat de interesse voor belangenbehartiging op zijn zachts gezegd niet toeneemt. Dat is zorgwekkend. Ik vraag mij vaak af hoe dat komt. Gaat het nog te goed? Passen we er wel een mouw aan? Nemen we genoegen met een investering hier en daar? Zien we door sociale media de buren te weinig en weten we niet of er zorgen zijn?

De melkauto haalt op en de voerauto brengt. Leveranciers van gewasbeschermingsmiddelen en servicebedrijven rijden op en af. Bulkauto's laden uit koelhuizen. Een boer zet de continuïteit van het bedrijf te allen tijde op één. Volgend jaar wellicht een betere opbrengst. Volgende week wat meer melk misschien. Of een betere opbrengst én prijs. Die ruimte zit in ons ondernemerschap en zorgt voor een goed inkomen.

Ondernemersvrijheid
Ik ben van mening dat we dat laatste stukje ondernemersvrijheid niet door de overheid mogen laten inperken. De grens is bereikt. Het is tijd voor een wake-up call. De toekomst van de veehouderij staat al langer onder druk, maar die van de akkerbouw nu meer dan ooit. Al onze bovengenoemde zorgen, een hetze op de grondmarkt met torenhoge prijzen, en als gevaarlijkste ingrediënt een onvoorspelbare overheid die het ontbreekt aan een bodemvisie op de lange termijn.

Dit wordt geen strijd voor de stoppers of voor die nog enkele jaren door willen. Dit wordt een zaak voor ons allen, voor jong en oud. Verantwoordelijkheid nemen onderling en alle zaken samen eerlijk openbaar maken en behandelen. Zodat we niet worden uitgespeeld. Ik spreek hierbij dus al mijn collega's aan om met elkaar ons in te zetten voor de mooie sector die we hier in Nederland hebben. Om nog vele jaren met veel plezier een goed inkomen, een leefbaar en gezond platteland en een goede toekomst te hebben.

Over de auteur: Sjoerd Heestermans (32) heeft een akkerbouwbedrijf in het Zeeuwse Oud-Vossemeer. Daarnaast is hij algemeen bestuurslid bij de Nederlandse Akkerbouw Vakbond (NAV) met de portefeuilles consumptieaardappelen en uien, mineralen en bodembeheer en biobrandstoffen.

Boerenbusiness

Onder Boerenbusiness worden opinies geplaatst van auteurs die in principe eenmalig hun mening op Boerenbusiness.nl ventileren of van personen die liever anoniem willen blijven. Naam en woonplaats zijn altijd bij de redactie bekend.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.