'Vraag moet eiwitteelt toekomstbestendig maken'

De Europese Unie wil zelfvoorzienend worden wat betreft eiwitrijke gewassen, zoals soja- en kidneybonen. Maar daar zijn we nog lang niet. Telers van eiwitrijke gewassen voor humane consumptie hebben zich verenigd in de producentenorganisatie Eiwitboeren van Nederland. Nu is er ook een beeldmerk voor bonen van eigen bodem, zodat deze herkenbaar worden voor de consument. Uit onderzoek van de producentenorganisatie blijkt dat de helft van de consumenten extra gemotiveerd is om een product te kopen als ze weten dat het gemaakt is van in Nederland geteelde plantaardige eiwitten.

Meer dan 65 agrarisch ondernemers zijn aangesloten bij Eiwitboeren van Nederland, een van de 56 organisaties die zijn betrokken bij de landelijke Green Deal Eiwitrijke gewassen (een uitwerking van de Nationale Eiwitstrategie). De producentenorganisatie bestaat sinds vorig jaar mei. De eiwitgewassen waarop wordt ingezet zijn onder andere veldbonen, lupine, soja en kikkererwten en ook bruine en witte bonen. "Er is een heel grote diversiteit, veel meer dan je in eerste instantie denkt", vertelt Henk Janknegt, voorzitter van Eiwitboeren.

Bonen leveren minder op dan tarwe
Zelf verbouwt hij in de Flevopolder veldbonen, want 'lupine gedijt niet op kalkrijke jonge zeegronden, dat is meer voor in de Betuwe, op zand- en kalkarme gronden'. Janknegt heeft ook tarwe. Volgens hem presteert het saldo van veldbonen ten opzichte tarwe 'ondermaats'. "Het saldo is onvoldoende: bonen 6 ton per hectare voor €350 per ton versus 10 ton tarwe van €250 per ton. Daar zit de pijn. Nu is de tarweprijs wat lager en het verschil wat minder, maar het teeltrisico van veldbonen is ook wat hoger. Meer kans op ziektes en plagen en er is een groter weerrisico, zoals laatst met windschade."

Wat dan de doorslag geeft om toch eiwitrijke gewassen te telen? "Het is heel goed is voor je grond en het draagt bij aan de biodiversiteit, je slaat stikstof op in de bodem en het geeft goede doorworteling, waar je twee jaar later nog profijt van hebt. Het geeft ook verruiming van het bouwplan."

Met de eco-premie in het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) is er een toename van belangstelling voor het telen van eiwitrijke gewassen, maar volgens de voorzitter van Eitwitboeren zijn de meeste aangesloten telers hier al langer mee bezig. "Nu is er een Eco-regeling door het ministerie opgetuigd. Als je op goud wilt komen, moet je bijna wel een eiwitrijk gewas telen. Maar akkerbouwers die dat doen zijn niet intrinsiek gemotiveerd. Je wordt beloond per hectare, maar het geld moet eigenlijk uit het saldo komen. Nu ben je overgeleverd aan een stukje subsidie. Dat is heel onbetrouwbaar. Als het huidige GLB over vier jaar eindigt, wat dan?" In plaats van uit subsidies moet het eigenlijk komen vanuit de prijs komen die de boer ontvangt. "Iedere Nederlandse akkerbouwer kan een eiwitrijk gewas telen en gaat zodra het voldoende saldo oplevert dat ook doen", aldus Janknegt.

Meer voorlichting richting consument
De overheid kan volgens hem daar iets meer in sturen. "Meer gericht op de markt en voorlichting naar consumenten toe. Er wordt gezegd dat er meer plantaardig moet worden gegeten, maar er wordt door grote partijen meer soja heffingsvrij van buiten Europa gehaald. Er moet de koppeling worden gemaakt dat eiwitgewassen hier kunnen bijdragen aan de biodiversiteit en bodemgezondheid."

De producentenorganisatie heeft onlangs voor de derde keer een consumentenonderzoek naar eiwitten van eigen bodem laten uitvoeren door DVJ-Insights. Daaruit blijkt dat mensen meer weten van dierlijke eiwitten dan van plantaardige. De meeste consumenten kunnen niet de producten aanwijzen die rijk zijn aan eiwitten. Een opsteker voor de telers is dat de helft van de consumenten extra gemotiveerd is producten met plantaardige eiwitten te kopen, als ze weten dat die in Nederland geteeld zijn. Janknegt: "Precies deze vraag willen we creëren, zodat de producentenorganisatie voor haar leden een toekomstbestendig verdienmodel voor eiwitrijke gewassen kan realiseren."

Prijs moet 10 cent per kilo omhoog
Qua prijs kan Nedersoja de concurrentie met sojabonen uit Zuid-Amerika niet aan. Janknegt: "Omdat de milieubelasting niet wordt verdisconteerd. In Nederland heb je ook meer teeltrisico, denk aan het natte voorjaar." De prijs moet volgens de voorzitter €0,10 per kilo omhoog om het rendabel te maken. "Vaak zit er maar een klein deel in een bewerkt product. Stel je hebt 200 gram humus, dat gaat dan maar maximaal twee cent in prijs omhoog. En je eet ook geen kilo's bonen."

In Nederland wordt volgens de Landbouwtelling van 2022 op 9.500 hectare eiwitrijke gewassen geteeld. Een stijging van 1% vergeleken met 2021, waarbij vooral de teelt van sojabonen toenam tot 185 hectare. Van de in Nederland geteelde eiwitgewassen komt volgens Janknegt 98% in veevoeder terecht, omdat deze markt meer oplevert. Het is heel lastig om eiwitrijke gewassen van eigen bodem in de humane sector af te zetten. Terwijl de eiwittransitie daarvoor is bedoeld, aldus de voorzitter. "Plantaardige eiwitten komen nu heel veel uit Verweggistan. Mensen hebben het idee dat plantaardig eten goed is voor het milieu, maar als je kijkt waar het vandaan komt: soja uit Zuid-Amerika, veldbonen uit Canada en Australië. Van overal wordt er geïmporteerd."

Er zijn wel wat voorbeelden van producten met lokaal geteelde bonen, geeft Janknegt aan. "Mensen die kleinere partijtjes humus maken, bonen in blik van HAK, de veldboonburger van AH, het project ME-AT van Vion. Maar de Vegetarische slager van Unilever haalt bijvoorbeeld veldbonen uit onder meer Canada."

Het probleem is dat de consument vaak geen idee heeft van de herkomst van de eiwitrijke producten. Om het product herkenbaar te maken heeft de organisatie een beeldmerk in het leven geroepen. Volgens Janknegt het eerste beeldmerk in handen van primaire producenten. "In meerdere bijeenkomsten werd geroepen door producenten dat ze niet tegen buitenlandse producenten op kunnen, omdat het altijd goedkoper kan. Jammer genoeg zijn ze niet rood, wit, blauw gekleurd, meldde ik dan. Daar hebben we met het beeldmerk op ingespeeld. Je zult aan moeten geven dat de bonen van eigen bodem komen. Ik denk dat de retail daarbij een belangrijke rol speelt."

Het beeldmerk werd eind juni gelanceerd en volgens de voorzitter heeft het al veel positieve reacties opgeleverd. "Er zijn inmiddels ook verwerkers die zich willen onderscheiden met Nederlands product. Ik kan nog niet prijsgeven welke dat zijn, maar er zijn meerdere afnemers die zeggen: daar kunnen we iets mee."

Linda van Eekeres

Linda van Eekeres is meeschrijvend eindredacteur. Zij focust zich vooral op macro-economische ontwikkelingen en de invloed van de politiek op de agrosector.

l.vaneekeres@boerenbusiness.nl

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.