Afrikaanse varkenspest: zo verspreidt het zich

China werd ruim 1 jaar terug voor het eerste getroffen door een uitbraak van Afrikaanse varkenspest. Inmiddels heeft het virus zich verspreid naar het merendeel van de Aziatische landen en ook Europa is deze dans niet ontsprongen; vooral in Bulgarije en Roemenië heeft de dierziekte zich in rap tempo verspreid. Maar, op welke manieren kan het virus zich eigenlijk verspreiden, en zijn er oplossingen om verspreiding tegen te gaan?

1. Contact met besmet varken of kadaver
Afrikaanse varkenspest verspreidt zich het gemakkelijkst door middel van direct contact tussen besmette varkens of zwijnen, een kadaver of via het bloed van een besmet dier. Ook door direct contact tussen wilde zwijnen en gedomesticeerde varkens kan dit virus overgedragen worden, al is deze vorm van verspreiding in landen met weinig zogenaamde 'backyard farms' (kleinschalige en niet-geregistreerde varkensbedrijven) bijna niet aanwezig.

In landen waar juist veel backyard farmers zijn (zoals China en Bulgarije), is de kans juist groot dat wilde zwijnen het virus overdragen op de gedomesticeerde varkens. De varkens op die kleine bedrijven lopen vaak vrij rond, waardoor de kans aanzienlijk is dat zij in (direct) contact komen te staan met besmette wilde zwijnen of blootgesteld worden aan een van de andere besmettingsbronnen.

De verspreiding via direct contact tussen besmette dieren is vooral op grotere bedrijven een punt van zorg. Aangezien de varkens pas na 4 tot 19 dagen ziekteverschijnselen vertonen, kan de hele stal in de kortste keren besmet zijn met het virus. Immers, in de varkensstal is de kans zeer groot dat de dieren met elkaar in contact komen. Een voorbeeld hiervan is de uitbraak op een van de grootste varkensbedrijven in Oekraïne, waardoor 100.000 varkens geruimd moesten worden.

2. Verspreiding via besmet voedsel
Naast verspreiding via direct contact, zijn er eveneens tal van indirecte manieren om Afrikaanse varkenspest te verspreiden. De bekendste is de verspreiding via voedselresten. Wageningen Universiteit schrijft dat alle uitbraken buiten Afrika waarschijnlijk begonnen zijn door het voeren van voedselafval (swill-voedering). Het virus kan makkelijk in de voedselketen terechtkomen door het slachten en verwerken van besmette varkens; met name bij kleine varkensbedrijven is het niet vreemd dat dit gebeurt. Door het feit dat mensen niet besmet kunnen raken met het virus, wordt vaak ook niet opgemerkt dat voedsel besmet is.

In deze vorm van verspreiding spelen vooral reizigers een grote rol. Er is namelijk een kans dat zij (zonder het te weten) besmette voedselwaren meenemen uit landen waar Afrikaanse varkenspest heerst. Wanneer de resten hiervan vervolgens langs de snelweg of in de natuur gedumpt worden, ontstaat er een kans dat wilde zwijnen dit opeten en zo besmet raken met Afrikaanse varkenspest. Dit is dan ook een van de redenen dat de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, maar ook veel buitenlandse instanties, in de vakantieperiode veelvuldig preventiecampagnes starten om reizigers op deze risico’s te wijzen.

Daarnaast is er theoretisch gezien een kans dat Afrikaanse varkenspest door middel van veevoer verspreid wordt, al is deze kans zeer klein. Uit onderzoek blijkt dat het virus in sojameel kan overleven. Een land dat is besmet met Afrikaanse varkenspest zou volgens de onderzoekers dus in staat zijn om het virus via sojagrondstoffen te verspreiden.

3. Verspreiding via materialen of water
Ook het transport van varkens in niet-gereinigde veewagens kan mogelijk een besmettingsbron zijn van Afrikaanse varkenspest. Daarom is het bij transporten naar risicolanden verplicht om veewagens bij terugkomst te laten reinigen bij een R&O-plaats. Daarbij kunnen ook gereedschappen, laarzen en/of stalbedding dat niet regelmatig gereinigd wordt, besmet raken met het virus. Hoe groot de kans is dat de dierziekte zich via deze route verspreidt, is echter niet duidelijk.

Volgens Guus Verhaag, productspecialist water bij Summit Water Systems, kan de dierziekte ook binnengehaald worden door water van alternatieve bronnen (als regenwater of oppervlaktewater). Verhaag beweert dat veel veehouders niet weten dat ongeveer 80% van de virussen zich via het drinkwatersysteem kan verspreiden. Wanneer Afrikaanse varkenspest zich eenmaal in de stal bevindt, is er vaak geen houden meer aan. Dat is ook de reden dat preventie belangrijker wordt geacht, dan behandeling.

4. Verspreiding via vliegen
Onderzoekers brachten vorig jaar voor het voetlicht dat wilde zwijnen en gedomesticeerde varkens eveneens besmet kunnen raken met Afrikaanse varkenspest door geïnfecteerde vliegen te eten. Uit het onderzoek van de Deense onderzoekers blijkt tevens dat ook bepaalde bijtende vliegen, die in contact zijn gekomen met het virus, de dierziekte over kunnen dragen. Deze vorm van verspreiding is vooral een verklaring voor uitbraken van Afrikaanse varkenspest op bedrijven met een hoge gezondheidsstatus in bijvoorbeeld de Baltische Staten; op die bedrijven waren bijvoorbeeld ook luchtfilters aanwezig.

Uit hetzelfde onderzoek blijkt daarnaast dat bepaalde muggensoorten de dierziekte alleen over zeer korte afstanden kunnen overdragen (binnen 1 varkensbedrijf), terwijl andere soorten positief getest zijn op verspreiding over een lange afstand (tussen verschillende bedrijven). Het is overigens niet voor de hand liggend dat vliegen de ziekte over zeer grote afstanden (tussen landen) verspreiden. Daarnaast schrijven de wetenschappers dat het onwaarschijnlijk is dat deze besmettingsvorm een veel voorkomende route voor overdracht is.

5. Verspreiding via tekenbeet
In delen van Afrika wordt de viruscyclus in stand gehouden door het feit dat veel wrattenzwijnen besmet raken met Afrikaanse varkenspest door tekenbeten. Deze teken voeden zich via besmette zwijnen, vermeerderen het virus en geven het daarna door op een ander wrattenzwijn. Daarbij is het opvallend dat direct contact tussen wrattenzwijnen een geringe en/of geen rol speelt bij de besmetting, terwijl dat bij gedomesticeerde varkens juist een van de grootste verspreidingsvormen is. Het virus wordt met enige regelmaat via zachte teken naar gedomesticeerde varkens verspreid.

Op andere continenten, zoals in Europa, speelt deze verspreidingsvorm bijna geen rol. Wat daarentegen wel een gevaar is, is het feit dat de teken het virus jarenlang kunnen 'opslaan'. Wageningen Universiteit zegt dat er voorbeelden zijn van varkensstallen die jaren leeg hebben gestaan nadat ze geruimd waren als gevolg van Afrikaanse varkenspest, maar waarin de dierziekte bij herbevolking opnieuw werd aangetroffen. De onderzoekers melden dat dit komt doordat er geïnfecteerde teken achtergebleven waren.

Op zoek naar een oplossing
Varkens die de ziekte in eerste instantie overleven, blijven een drager van het virus. Hoewel ze op dat moment minder besmettelijk zijn, kunnen ze de dierziekte nog steeds overdragen. Vooral bij wilde zwijnen zorgt dit er regelmatig voor dat het virus niet zo gemakkelijk uitsterft en steeds weer opnieuw opduikt. Daarom lijkt er inmiddels een wereldwijde zoektocht te zijn gestart naar werkende preventieve maatregelen en een vaccin.

Het ministerie van Landbouw in de Verenigde Staten (USDA) investeert al $1,7 miljoen in de bestrijding van Afrikaanse varkenspest en ook Chinese onderzoekers testen verschillende vaccins. Op dit moment is echter nog geen officieel vaccin op de markt gebracht, al neemt het aantal illegale varianten hard toe. Het Chinese ministerie van Landbouw waarschuwt er zelfs voor dat deze vaccins ervoor kunnen zorgen dat de dierziekte zich verder verspreid.

Wie recent nog een succesje heeft geboekt, is MS Schippers. Dit bedrijf meldde in augustus dat het product 'Di-O-Clean' succesvol is gebleken tegen de bestrijding van virussen, waaronder Afrikaanse varkenspest. Dit middel richt zich echter alleen op de besmetting middels waterbronnen, waarmee het slechts besmettingsbron nummer 3 kan uitschakelen. Ook over andere doorbraken, zoals in Vietnam, zijn wetenschappers kritisch. Aangezien er nog weinig kennis is over de infectie en immuniteit van de ziekte, is de kans volgens hen klein dat er op korte termijn een effectief vaccin zal worden ontwikkeld. Daarmee is de ziekte op dit moment een van de meest grote bedreigingen voor de varkenssector.