Met aardappelen geld verdienen vergt keuzes

De Belgische aardappelverwerkers hebben voor de kerstdagen de lijn uitgezet voor oogstjaar 2025. Die laten stabiliserende prijzen zien, met een kleine daling in het aflandsegment. Het is aan de Nederlandse bedrijven of zij deze lijn volgen of hun eigen koers varen. Zowel teler als verwerker kijkt scherp naar de kostprijs. Een daling in het bewaarsegment kan op weinig goedkeuring rekenen.

Kostprijsberekening
Over de kostprijs van de fritesaardappelteelt is al veel gezegd en geschreven. 'Een gemiddelde kostprijs is niemands kostprijs', is een gevleugelde uitspraak en de waarheid als een koe. Toch is dit geen excuus om geen gedegen kostprijs te maken. Ken je kosten, weet waar je zwaktepunten zitten en waar winst valt te behalen. Alleen met inzicht in de financiën kun je goed ondernemen. Dat de kostprijs stijgt, daar is iedereen het over eens. Hoe dat moet worden gecompenseerd is lastiger.

De Nederlandse Akkerbouw Vakbond (NAV) maakt al vijftien jaar een kostprijsberekening. Ook de Producenten Organisatie Consumptieaardappelen (POC) gebruikt die opzet. In vijftien jaar tijd is de kostprijs voor levering uit de bewaring – bij teelt op kleigrond – met bijna 90% toegenomen. Op zandgrond is dat 70%, voor levering afland. Je praat over 4,5% tot 6% kostenstijging per jaar. In de praktijk is de kostprijs vooral de laatste vijf jaar fiks toegenomen. Let op: het gaat om de kale kostprijs, zonder risicomarge voor de teler of beregenkosten.

Contractprijs verdubbeld
Dan de contractprijzen voor populaire rassen Fontane en Innovator. Onze gegevens gaan terug tot 2015. In tien jaar tijd is de Fontane-prijs verdubbeld. Die van Innovator steeg 86%. Afland is de prijs van Fontane verdubbeld. Innovator steeg zelfs 130%. Goed nieuws zou je zeggen. Toch komen telers erachter dat ze ook bij deze contractprijzen maar weinig overhouden onderaan de streep.

Eén van de grootste tegenvallers is de laatste jaren de hectare-opbrengst. Reden voor de NAV om vanaf dit jaar de standaardopbrengsten in de berekening met 1,5 ton per hectare te laten dalen. Vooral bij telers op kleigrond is de trendlijn van hun opbrengst dalend. Daarvoor worden verschillende oorzaken aangedragen, maar feit is dat de grillen van het klimaat een steeds grotere stempel drukken op de kilo's.

Betere opbrengst op zandgrond
Op zandgrond speelt het klimaatrisico ook een rol. Toch is het effect daar iets minder, zo zou je op het eerste gezicht zeggen. Na een desastreus najaar in 2023, en een zeer moeizaam voorjaar in 2024, hebben telers op het zand in veel gevallen toch nog een redelijke opbrengst binnengehaald. Hoe dat vanaf komend teeltseizoen met fors lagere stikstofnormen uit gaat pakken valt te bezien. Er komt steeds meer kunst en vliegwerk bij kijken om de kilo's te produceren.

Dit verschil tussen klei- en zandgrond komt ook in de NAV-kostprijsberekening naar voren. Op zandgrond ligt de kostprijs al snel drie tot vier cent lager. De bewerkingskosten zijn lager, voor (huur)land wordt iets minder betaald en je hebt meer inkomsten uit het aanwenden van drijfmest.

Keuzes maken
Aardappeltelers op kleigrond staan, denk ik, voor een belangrijk keuzemoment. Kan en wil ik meeconcurreren met mijn collega's op de zandgronden? In het bulksegment, dat bijna geheel met Fontane wordt gevuld, heb je met een matige opbrengst en in de eerste acht maanden van het bewaarseizoen steeds minder te zoeken als teler op klei. Dit betekent niet dat de fritesaardappelen hier uitgerangeerd wordt, integendeel. Juist bij de lange bewaring – waar fabrieken steeds meer op aansturen – zijn kleiaardappelen broodnodig. Maar dat betekent dat je pas vanaf april of mei kunt leveren.

Daarnaast is er het rassenpakket. Agria en Innovator opereren aan de bovenkant van de markt. De vraag hiernaar neemt Europa-breed alleen maar toe. De gemiddelde fritesaardappelprijs (categorie 1) bedroeg afgelopen seizoen €32,24 bij PotatoNL. Voor Innovator was dat €33,27 en €33,45. Op individuele momenten kan dit verschil tot €5 of meer oplopen. Kiezen voor een ras dat structureel beter wordt beloond en breed inzetbaar is voor zowel frites als export en schillerij, kan een lagere opbrengst compenseren.

Pootgoed
Agria heeft als voordeel dat het inmiddels een vrij ras is en het pootgoed dus vrij vermeerderd kan worden. Voor Innovator duurt dat tot 2028. Fontane komt in 2029 vrij. Markies verloopt overigens in 2026. Uiteraard gaat er een tijd overheen voor de pootgoedproductie een behoorlijk volume heeft bereikt, maar met een gebrek aan populaire alternatieven blijven verwerkers vertrouwen op de bekende rassen.

Vrij pootgoed heeft als groot voordeel dat het zonder verplichtingen kan worden aangekocht. Iets wat bij de industrie inmiddels bijna onmogelijk is geworden. Door goede afspraken te maken met een pootgoedteler houd je grip op de kwaliteit en kunnen beide bedrijven een goede boterham verdienen.

Vrije markt
Wie de afgelopen twee seizoenen over vrije aardappelen heeft kunnen beschikken was spekkoper. De prijs liep op tot €60 - €65 en ook het huidig seizoen acteert inmiddels boven het contractprijsniveau. Contractprijzen van €30 kunnen een mooie basis leggen in de teelt, om zo risico's af te dekken, maar wie worstelt met zijn kostprijs kan daar volgens alleen op acteren door te kiezen voor een markt met kansen in plaats van zekerheid met een mager saldo.