Geswapt of gefopt in afsluiten van rentederivaten?

De laatste tijd zijn er de meest sensationele verhalen in de pers verschenen over renteswaps. De kopjes ‘Duizenden ondernemingen bezitten giftige derivaten’ en ‘Verstrikt in de fuik van de swap’ geven de indruk dat het gevaarlijke en duistere producten zijn die veel ellende kunnen veroorzaken.

Voor de geïnteresseerde of bezitter van een renteswap, een korte toelichting. Een renteswap of renteruilovereenkomst is in beginsel een eenvoudig product. Op het moment dat je een lening aangaat bij een bank (of eventueel later) dan kan je deze, als de bank niet de soort rente wil of kan bieden die je wenst, alsnog verkrijgen door een rentevorm met een derde partij te ruilen.

De meeste renteswaps die de laatste jaren zijn afgesloten, zijn een ‘renteruil’ van variabel naar vast geweest. Doel hiervan was om de gevolgen van een rentestijging op te vangen. De bank bood een variabele euribor rente aan en de klant ruilde die met een derde voor een vaste rente. De rekensom was doorgaans: de klant betaalt een x percentage aan vaste rente en ontvangt een euribor rente van een derde. De klant betaalt aan de bank dezelfde euriborrente plus een opslag.

De kostprijs van de klant was, omdat de euribor rente betaald en ontvangen wordt, per saldo de vaste swaprente en de opslag. Afhankelijk van de renteontwikkelingen kan de swap een positieve of negatieve waarde krijgen. Een stijgende rente leidt tot een positieve waarde van de renteswap, een dalende rente daarentegen tot een negatieve waarde. Als gevolg van de huidige lage rente zijn veel renteswaps ‘in het rood’ komen te staan. Dit betekent dat een klant bij  (tussentijdse) beëindiging van de renteswap met hoge kosten wordt geconfronteerd.

Waardoor is nu de commotie van de afgelopen tijd ontstaan? In eerste plaats door natuurlijk het drama van Vestia, die door renteswaps (derivaten) zodanig in de problemen is geraakt dat alle woningstichtingen daar de gevolgen van ondervinden. Bij Vestia speelde mee dat zij vooral problemen kregen doordat zij, in de overtuiging dat de rente ging stijgen, renteswaps hebben afgesloten voor leningen die zij nog niet hadden gesloten.

Toen vervolgens de rente de andere kant op ging (daalde), konden de stroppen op de renteswap niet worden gecompenseerd met de lagere rente op de leningen. Die waren door uitstel of afstel van bouwprojecten helemaal niet afgesloten. Hier was dus sprake van pure speculatie en is het beginsel van een renteswap, namelijk het beheersen van het renterisico, uit het oog verloren.

Nu haalt de gemiddelde ondernemer het niet in zijn hoofd om renteswaps af te sluiten voor leningen die er helemaal nog niet zijn. Hetzelfde probleem kan wel bij hem/haar spelen als een lening afgesloten en geswapt is en vervolgens een deel van de lening wordt afgelost, omdat de bank aandringt op extra aflossingen of omdat een deel van de onderneming (bijvoorbeeld een stuk land) wordt verkocht. In dat geval blijft de renteswap in stand en is groter dan de lening, zodat er een ‘overhedge’ ontstaat. Het principe van renterisicobeheersing werkt dan niet meer; men betaalt voor rente van een lening die er niet meer is en er is sprake van pure speculatie.

In de tweede plaats is commotie ontstaan, doordat klanten er de laatste tijd achter zijn gekomen dat de renteswap is afgesloten op basis van adviezen die soms op zijn minst onvolledig waren. De renteswap is veelal aangeprezen als een flexibel product waarmee optimaal op renteontwikkelingen kan worden ingespeeld. In de praktijk blijken hieraan forse boetes te zijn gekoppeld. Naast de hierboven genoemde problemen bij extra aflossingen, is het verhogen door de banken van de renteopslagen een bron van ergernis en frustratie. Op deze manier wordt via de ‘achterdeur’ de vaste rente alsnog variabel gemaakt.

Ondanks het feit dat opslagen soms in de kleine lettertjes wel mogen worden verhoogd, blijkt dit punt veelal onvoldoende als mogelijk nadeel te zijn aangegeven. Als de bank immers de individuele opslag verhoogt van 1% naar 2% en vervolgens naar 3%, dan gaat de hele rekensom van het afsluiten nog wel op maar met een hele andere uitkomst. Hierdoor voelt de klant zich zacht gezegd bedonderd. De klant had dan, indien mogelijk, wellicht voor een vaste rente gekozen.

Het derde punt is dat de ‘advisering’ in sommige gevallen geen advies is geweest maar een verkooppraatje. De bank adviseert via een relatiebeheerder waarmee de ondernemer al jaren zaken heeft gedaan en waarop ook wordt vertrouwd. Daarbij ontbreekt veelal een objectief advies waarin alle voordelen en nadelen in relatie tot de betreffende ondernemer zijn aangekaart. Het zich laten leiden door provisie voor de bank op de swap, heeft niets met het klantbelang te maken

Samengevat, denk ik te kunnen stellen dat het product best wel goed is, maar de advisering lang niet altijd volledig en juist is. Voor een klant die een dergelijke renteswap heeft, is het dus alle reden om de stukken nog eens uit de kast te halen en te laten controleren op basis van welke adviezen, officieel en niet officieel, de overeenkomst tot stand is gekomen en of de bank daarmee haar zorgplicht en klantbelang is nagekomen. Mocht dit niet het geval zijn, dan kunt u de bank hierop aanspreken, in overleg gaan voor een schadevergoeding of in het uiterste geval de overeenkomst vernietigen.

mr. Marianne Adema
Adema advocatuur & advies

Marianne Adema

Marianne Adema is advocaat bij Adema Advocatuur en Advies. Zij is gespecialiseerd in financieel recht, agrarisch recht en vastgoedrecht. Adema staat veel agrarische ondernemers bij en heeft een advies- en procespraktijk. Verder is zij juridisch adviseur bij diverse windmolenprojecten.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.