Spanning platteland en stad: terug naar Jorwerd

Media en wetenschap duiken de laatste tijd in de tegenstellingen tussen stad en platteland. Het loopt niet erg lekker tussen de Randstad en het Randland. De kiem daarvoor lijkt al gelegd in de jaren tachtig van de vorige eeuw, toen de spreiding van werkgelegenheid als weinig succesvol werd gezien en de stad als plek van waarde-creatie centraal kwam te staan.

Weg van tante Truus en op naar de stad. Toen vervolgens Pim Fortuyn wees op de problemen in de arme wijken, leidde dat tot nog meer belangstelling van de overheid voor de stad, onder andere via de aanpak in de zogeheten Vogelaarwijken. Intussen ging op het platteland de schaalvergroting door en de voorzieningen dicht. Zo vatte althans de Groene Amsterdammer de ontwikkeling onlangs samen.

Spanning tussen platteland en stad
Tijd dus om Geert Mak zijn 'Hoe God verdween uit Jorwerd' uit de kast te pakken. Ook omdat het boek precies 25 jaar geleden uitkwam en Mak recent in diverse interviews zijn mening nog eens heeft gegeven over het platteland. Ongetwijfeld ook om een heruitgave te promoten, waarin Jorwert nu op zijn Fries met een t wordt geschreven. Blijkbaar is de trots op de eigen taal in de tussentijd gegroeid.

"De spanning tussen platteland en stad was een van de meest verzwegen, en tegelijk een van de gevoeligste conflicthaarden binnen de eenentwintigste-eeuwse cultuur", zo schreef Mak. Hoewel het natuurlijk van alle tijden is, bij de oude Grieken speelde het volgens Plato ook al. Mak legt sterk de nadruk op het verloren gaan van de boerencultuur door de schaalvergroting (met ruilverkavelingen) na de Tweede Wereldoorlog. En de toename van het rendementsdenken, nu er moest worden geïnvesteerd en geleend om mee te gaan in de modernisering.

Schaalvergroting om kosten te verlagen
Dat gold niet alleen voor de boeren. De vrachtrijder, de schilder, de timmerman, de smid: ze verdwenen uit het dorp. Net als de dorpswinkels. Dat lag mijns inziens niet alleen aan het teruglopen van het aantal boeren en landarbeiders, maar aan de achterliggende trend van gestegen welvaart waardoor de arbeidskosten overal omhooggingen. Dat leidde tot schaalvergroting om de arbeidsproductiviteit te verhogen en kosten te verlagen.

Toen de welvaart voor velen de auto bereikbaar maakte, waren de grote winkels in Leeuwarden voor de Jorwerters net wat te dichtbij. Daar kon de SRV-man niet tegenop. De snelle veranderingen brachten ook de nodige ruzies met zich mee over hoe het verder moest in het dorp. Mak schrijft er boeiend over door de ontwikkelingen bij de inwoners van Jorwerd te plaatsen in de grotere maatschappelijke trends. Het boek werd een internationale bestseller, ook in landen waar het probleem van de ontvolking van het platteland al langer op de beleidsagenda stond.

Teloorgang is gestopt
Uit een recent interview met de schrijver in het blad Binnenlands Bestuur maak ik op dat Mak vindt dat de teloorgang van de dorpskern wel is gestopt. Hoewel, de lagere school is inmiddels ook dicht. "In Jorwert kun je ook geen bakker hebben, daar is het dorp domweg te klein voor. In omliggende kerndorpen zijn de voorzieningen redelijk op peil gebleven". En Jorwert is nu heringedeeld bij Leeuwarden, waarvan Mak het gemeentebestuur en ambtenarencorps stukken beter vindt met minder vriendjespolitiek. Schaalvergroting heeft blijkbaar toch ook voordelen.

Maar over het landschap is Mak kritischer dan ooit. Volgens hem laat het bestuur het landschap naar de 'gallemiezen'  gaan. In het interview moet de keten van toeleveranciers, voedingsmiddelenbedrijven en banken het ontgelden. Die heeft de boer in de klem, het is een vesting van belangen, een 'Landbouw-RAI gefinancierd met investeringssubsidies en belastingaftrek'. Tegelijkertijd ziet de socioloog Mak in Friesland parallellen met de problematiek van het sluiten van de mijnen, zoals in Engeland. 

Veranderingen gaan door
De modernisering van het platteland is nog niet ten einde, ook al gaat dat begrip wel nieuwe inhoud krijgen. Veranderingen gaan door. Het werk van Geert Mak laat zien hoe gewone mensen hun weg moeten vinden in die krachtige maatschappelijke ontwikkelingen. Soms levert dat wat moois op, soms geruzie, en vaak gaat er wat verloren waar later nostalgisch naar terug wordt verlangd. Niet in de laatste plaats in de Randstad, waar nostalgie en een romantisch beeld maar al te vaak basis zijn voor een mening over het Randland.

Krijn J. Poppe

Krijn Poppe werkte bijna 40 jaar als econoom bij het LEI en Wageningen UR en vervult nu een aantal advies- en bestuursfuncties. Voor Boerenbusiness duikt hij in zijn boekenkast en bespreekt actuele ontwikkelingen aan de hand van klassiek geworden studies.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.