Uitstel afbouw van de derogatie is noodzakelijk

In het mestdebat vorige week zei landbouwminister Femke Wiersma dat ze de afspraken uit de derogatiebeschikking nakomt, ook als overleg hierover in Brussel geen resultaat oplevert. De gevolgen kunnen groot zijn. Waar moet de extra mest de komende twee jaar naar toe? Dit speelt vooral bij derogatiebedrijven in de provincies Friesland, Overijssel, Gelderland en Utrecht. De druk op de mestmarkt is dit jaar vooral door slecht weer, al groot.

Tot en met dit jaar is de derogatie nog maar met 20 kg stikstof per hectare afgebouwd. De komende twee jaar gaat het mestgebruik op derogatiebedrijven in twee stappen omlaag met respectievelijk 40 kg bij 230 kg derogatie en 60 kg stikstof per ha bij 250 kg derogatie. Mest die niet op eigen bedrijf kan worden gebruikt, komt grotendeels als extra aanbod op de mestmarkt. Uit overzichten van het CBS en het Nederlands Centrum voor Mestverwaarding (NCM) blijkt de afzet van extra mest vooral voor bedrijven in de provincies Friesland, Overijssel, Gelderland en Utrecht problematisch te worden (zie tabel).

Tekort plaatsingsruimte stikstof uit dierlijke mest door verlies van derogatie
(In miljoen kg stikstof uit dierlijke mest)

¹ Notitie: "Ontwikkeling stikstofbalans tot 2030 per provincie", NCM, juni 2024
² "Dierlijke mest en mineralen: productie, transport en gebruik per regio" 2022, CBS Statline

De derogatiebedrijven in de vier provincies hebben samen een aandeel van 63% in het landelijke verlies aan bemestingsruimte. De in 2022 nog resterende plaatsingsruimte voor mest verandert in 2026 in een tekort aan plaatsingsruimte. Ook landelijk is dit het geval. In 2022 was er nog sprake van een volledige derogatie van respectievelijk 250 kg en 230 kg. Elke 4,5 kg verlies aan stikstofplaatsingsruimte komt overeen met de afzetmogelijkheid van één ton rundveedrijfmest.

Oplossingen pas op termijn
Door stoppende bedrijven met grond komt er op termijn meer afzetruimte beschikbaar. Stoppers hebben hun grond eerst zelf nog nodig voor het leegmaken van de mestkelders. Extra mestverwerking voor overschotmest waarvoor vergunningen nodig zijn, acht ik voor 2025 en 2026 niet haalbaar. Mestbewerking tot een renure meststof zorgt voor een kleiner mestaanbod op de mestmarkt, maar deze optie moet nog van de grond komen. Er kan dan binnen de gebruiksnormen stikstof meer mest-stikstof c.q. mest op eigen bedrijf worden benut.

Nog onbekend is hoe snel en met hoeveel de mest- en mineralenproductie omlaag gaat door stoppende bedrijven, bij verlaging van de mestexcretieplafonds en afroming bij handel in productierechten. Een nieuw mestbeleid met onder meer sturing op doelen en eventuele graslandnorm voor grondgebondenheid, gaat ook niet meteen de situatie op de mestmarkt veranderen.

Uitstel noodzakelijk
Kortom, op termijn kan de mestmarkt er heel anders gaan uitzien. Maar niet zo snel dat dit al in 2025 en 2026 het grote verlies aan mestplaatsingsruimte van de derogatie opvangt. Het lijkt mij dat de 'extra mest' als gevolg van de afbouw van de derogatie voorlopig nog het beste op de derogatiebedrijven zelf benut blijft worden. Enig uitstel in de afbouw van de derogatie is daarvoor noodzakelijk.

Jaap Uenk

Jaap Uenk is eigenaar van adviesbureau Mestem en heeft meer dan 40 jaar ervaring in diverse functies in de Nederlandse mestsector.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.