Met grote verbazing kijk ik naar economische kwesties

China stapt van zero-covid af en gaat op reis. Een Italiaanse(!) Eurocommissaris leest ons de les over ons begrotingsbeleid, terwijl Italië volgens mij afkoerst op een financiële crisis. Dit gaat leiden tot een nieuwe eurocrisis. Een CO2-belasting is bij de huidige exorbitante prijzen ongepast. Klaas Knot, de president van De Nederlandse Bank (DNB), wil de economie afkoelen, terwijl die al langs een recessie scheert. Knot vindt ook dat werkgevers de energiepijn van werknemers moeten compenseren. Mijn bloeddruk loopt vervaarlijk op door dit alles, maar op de valreep is er ook heel goed nieuws.

Dit is mijn laatste wekelijkse commentaar van het jaar. Daarom is deze tekst wat 'anders dan anders'. Geen beschouwing over de conjunctuur met ondersteunende grafieken. In plaats daarvan een reeks verzuchtingen. Misschien ligt het aan mij, maar ik kom steeds meer zaken tegen waarvan ik denk: 'Hoe is dat nou mogelijk', of 'waar halen ze dat nou in hemelsnaam vandaan?'

Voordat ik het vergeet wil ik alle lezers van mijn stukken hartelijk danken voor hun interesse en ik wens iedereen een fijne kerst en een mooi 2023!

Grote verbazing over openen China
Met grote verbazing zie ik hoe de Chinezen de samenleving plotsklaps volledig openen nadat ze tijden lang een zero-covidbeleid volgden. Dat zero-covidbeleid leidde tot heel frequente en zeer strenge lockdowns. Door de lage effectiviteit van het gebruikte vaccin kan het niet anders dan dat het aantal besmettingen en de sterfte fors zullen oplopen nu de samenleving is geopend. Het is mij een raadsel hoe de beleidsmakers daarmee om zullen gaan. De frequente lockdowns hebben de economie forse schade toegebracht. Ik kan mij niet voorstellen dat een explosie van besmettingen en sterfte veel gunstiger zal uitwerken. Over een maand is het Chinees Nieuwjaar en dan willen een paar honderd miljoen Chinezen op reis. Het virus verheugt zich er nu al op. Zou het kunnen dat het virus dan muteert en er variaties komen waar ook onze vaccins niet tegen opgewassen zijn?

Grote verbazing over Italiaanse les
Met grote verbazing lees ik hoe Eurocommissaris Gentiloni (een Italiaan nog wel…) Nederland de les leest vanwege ons te ruime begrotingsbeleid. Volgens hem verergert het ruime begrotingsbeleid de inflatie. Op zich heeft hij mogelijk een punt en hij is niet de eerste en zeker niet de enige die deze kritiek uit. Maar niemand kan het effect op de inflatie exact becijferen, dus waar praten we precies over? Onze economie is bovendien heel open. Een bestedingsimpuls die mogelijk voortkomt uit een te ruimhartig begrotingsbeleid lekt zodoende in belangrijke mate weg naar het buitenland. Daarnaast ben ik geneigd te denken: 'Dat moet de Eurocommissaris nodig zeggen'. Vorig jaar is het NextGenerationEU programma van start gegaan, dat erop is gericht de economie van de EU te laten herstellen van de pandemie. Het is een meerjarig programma en het gaat om grote bedragen (€800 miljard of meer). Op de sites van de Europese Commissie staat met trots dat het gaat om 'het grootste stimuleringspakket ooit'. Als Gentiloni zo bevreesd is voor oververhitting van de economie zou ik zeggen dat de Commissie dat programma zou moeten verminderen.

Grote verbazing over pleidooi EU-breed fonds
Met grote verbazing lees ik dat Gentiloni pleit voor een nieuw EU-breed fonds dat de EU moet helpen aanpassen aan en herstellen van de hoge energieprijzen. In navolging van het NextGenerationEU programma pleit de Eurocommissaris ervoor dat ook voor het nieuwe programma gemeenschappelijke fondsen bijeen moeten worden gebracht en dat ervoor geleend mag worden. Nederland is met de omvang van en het lenen voor het NextGenerationEU-programma met een gezonde dosis tegenzin akkoord gegaan omdat het een eenmalige oefening zou zijn. Het is nog geen twee jaar later en er wordt alweer op de deur geklopt.

Volgens mij is Italië hier het grote probleem. Het land heeft een overheidsschuld van zo'n 150% bbp. De rente op Italiaanse staatsleningen is dit jaar met circa 3%-punten gestegen. Dat gaat de Italiaanse overheid op termijn 4,5% bbp aan extra rentelasten kosten. Het begrotingstekort van Italië beloopt dit jaar een kleine 6% bpp. Er zullen heel forse bezuinigingen nodig zijn om dit in het gareel te brengen. Je hoeft geen Einstein te zijn om te voorzien dat hier grote problemen gaan ontstaan.

Ik zie niet hoe het land een financiële crisis kan ontlopen en daarmee zie ik evenmin hoe we een nieuwe eurocrisis kunnen ontlopen, al zal die best nog even op zich laten wachten. De ECB kan Italië natuurlijk te hulp schieten en het plan van Gentiloni zou ook helpen. Maar volgens mij is er onvoldoende draagvlak om de budgettaire problemen van Italië over alle andere landen van de eurozone uit te smeren. Ik ben bang dat uiteindelijk niet alleen de euro maar ook de EU in zijn huidige vorm onder druk zal komen te staan.

Grote verbazing over prijsplafond energie
Met grote verbazing lees ik dat Gentiloni ook vindt dat ons prijsplafond voor gas en licht de prikkel om te besparen op energie vermindert. Natuurlijk heeft hij wel een beetje gelijk. Maar kijk even naar de feiten. Mijn energiecontract loopt nog tot eind maart 2023. Ik betaal 14 cent voor elektra en 77 cent voor gas. Onder het prijsplafond gaat dat naar 40 cent en €1,45. Nou, dan blijft er echt nog wel een prikkel over om te besparen. Tja, als je de prikkel tot besparen wilt maximeren moet je energie onbetaalbaar maken…

Grote verbazing over discussie CO2-belasting
Met grote verbazing lees ik de discussie onder economen (en niet-economen) over het invoeren van een CO2-belasting. De uitstoot van CO2 veroorzaakt maatschappelijke kosten. Feitelijk veroorzaakt de voortbrenging en distributie van elk product wel CO2-uitstoot. Dit is wat economen een 'extern effect' noemen. Die kosten moet je met een belasting in de prijs brengen om de gebruikers van een product te confronteren met die maatschappelijke kosten opdat het verbruik van de meest CO-2 uitstotende zaken vermindert. Dit vind ik een typisch staaltje ivorentoren geklets. Ten eerste betalen we al diverse belastingen. Ik heb weer even op mijn eigen energierekening gekeken. Toegeven, ik betaal voor de maatstaven van vandaag heel lage prijzen. Maar twee derde van wat ik voor gas betaal zijn al belastingen: 'energiebelasting' en 'opslag duurzame energie- en klimaattransitie'. Gaat een nieuwe CO2-belasting mijn gedrag fundamenteel veranderen?

Een ander en eigenlijk belangrijker bezwaar dat ik heb tegen het nu invoeren van een CO2-heffing is dat de energieprijzen al krankzinnig zijn gestegen. Het idee dat je maatschappelijke kosten in de prijs moet brengen door een heffing gaat ervan uit dat de kale prijs een optelsom is van de productie-, vervoers- en distributiekosten plus een redelijke winstmarge. De werkelijkheid is heel anders. De huidige Europese gasprijs overtreft de 'kosten-plus-redelijke winst' in ruime mate. Doordat de stijging overal in doorwerkt en de inflatie ongekend hoog is, is het leed voor gezinnen al groot. Wil je dat leed echt nog vergroten? Ik begrijp er werkelijk helemaal niets meer van.

Grote verbazing over DNB-baas Klaas Knot
Met grote verbazing lees ik een interview met DNB-baas Klaas Knot in de krant waarin hij betoogt dat de renteverhogingen van de ECB erop gericht zijn de economie af te koelen om zo de inflatie onder controle te brengen. Tot ver in 2022 betoogde de ECB dat renteverhogingen niet opportuun waren omdat de inflatie voortkwam uit problemen aan de aanbodzijde van de economie. Renteverhogingen beïnvloeden vooral de vraagzijde van de economie. Ik heb het even nagezocht. In de vijf kwartalen vanaf het tweede kwartaal vorig jaar tot en met het tweede kwartaal van dit jaar groeide de economie van de eurozone gemiddeld met 1,2% per kwartaal, de Nederlandse economie zelfs met 1,8% gemiddeld.

Inmiddels is de groei weggevallen. In het derde kwartaal groeide de economie van de eurozone nog maar met 0,3% en die van Nederland kromp zelfs met 0,2%. De Chief Economist van DNB zei vorige week nog dat onze economie langs een recessie scheert waarbij hij uitgaat van lichte krimp in het derde en vierde kwartaal van dit jaar en in het eerste kwartaal van volgend jaar. Ik begrijp daar niets van. Toen de economie als kool groeide en de inflatie opliep zag de ECB geen reden die groei wat in te tomen en nu de groei is verdwenen moet de economie opeens worden afgekoeld.

Grote verbazing over pleidooi Knot voor hogere lonen
Met grote verbazing lees ik dat DNB-baas Knot ook vindt dat bedrijven de lonen meer moeten verhogen. In dat interview staat dan ook dat de werkgevers de energiepijn voor werknemers moeten compenseren, niet de overheid. Volgens Knot hebben bedrijven voldoende vet op de botten om dat te doen. Ik val van mijn stoel. Een dergelijk statement gaat compleet voorbij aan het feit dat de positie per bedrijf sterk kan verschillen. En eerlijk gezegd ben ik ook geneigd te denken dat de hoge Europese gasprijs niet is veroorzaakt door de werkgevers, maar door onverstandig energiebeleid van de overheid gedurende jaren. Lekker hoor! De overheid voert jarenlang een energiebeleid dat – toegeven, mede door onvoorziene ontwikkelingen, in casu de oorlog – tot een desastreuze stijging van energieprijzen in Europa heeft geleid. Vervolgens roept een hardvochtige minister van Financiën dat we helaas allemaal een beetje armer worden en de president van de centrale bank vindt dat de werkgevers maar voor de gevolgen moeten opdraaien…

Het wordt nu echt tijd dat ik even wat rust neem… Dit is allemaal slecht voor mijn bloeddruk, heel slecht…

Goed nieuws
Toch sluit ik af met goed nieuws. De Europese gasprijs daalt scherp. Op het moment van schrijven zie ik €85/MWh. Dat is natuurlijk nog altijd vier tot vijf keer de prijs van voor de pandemie, maar 75% lager dan het hoogtepunt in augustus. Halleluja! Van mij mag u de kurk uit een flesje bubbels trekken. Proost!

Han de Jong

Han de Jong is voormalig hoofdeconoom bij ABN Amro en nu onder andere huiseconoom bij BNR Nieuwsradio. Zijn commentaren zijn ook te vinden op Crystalcleareconomics.nl

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.