Nederland op de rand van een recessie

Wat is een recessie eigenlijk? Als vuistregel hanteren economen dat een economie in recessie is wanneer het BBP (in volume) in twee opeenvolgende kwartalen krimpt. Helaas is het BBP een allesomvattende maatstaf, waarin soms behoorlijke verstoringen kunnen optreden. Ook kunnen BBP-cijfers vaak en substantieel worden herzien. Die vuistregel is daarom niet zo bruikbaar.

De Amerikanen hebben een commissie van experts die ervoor verantwoordelijk is vast te stellen wanneer sprake is van een recessie: de Business Cycle Dating Committee van het National Bureau of Economic Research (NBER). Zij spreken van een recessie bij: a. een substantiële teruggang van de economische bedrijvigheid; b. die zich breed in de economie manifesteert; c. en die langer aanhoudt dan een paar maanden. De commissie kijkt daarbij naar grootheden als de arbeidsmarkt, de productie in de industrie, de inkomens van mensen, de consumptieve bestedingen etc. Uiteraard kan de commissie pas achteraf vaststellen wanneer een recessie is begonnen en later weer beëindigd.

Ik kan er 'real time' alleen maar naar gissen. Dat veel economieën momenteel op een recessie afstevenen is tamelijk evident. De grootste boosdoener is de torenhoge inflatie. Die zorgt niet alleen voor grote onzekerheid waardoor consumenten en bedrijven terughoudend worden in hun bestedingen. Vooral ook holt de inflatie de koopkracht uit waardoor consumenten uiteindelijk niet veel anders kunnen doen dan minder kopen (in volume). Voeg daar nog aan toe de onzekerheid die door de oorlog wordt veroorzaakt, de voortdurende logistieke problemen in de wereld en de arbeidsschaarste. Het betoog dat we in een recessie gaan belanden wordt dan wel erg overtuigend.

Recessies doen pijn. Mensen verliezen hun baan, bedrijven gaan failliet, schuldeisers verliezen een deel van hun vorderingen, de huizenprijzen dalen vaak, net zoals de aandelenkoersen waardoor vermogens krimpen. Anderzijds worden recessies ook wel gezien als een soort reiniging. Sommige bedrijven die failliet gaan, hadden ook eigenlijk geen bestaansrecht en dat huizenprijzen dalen is vervelend voor mensen die op de top hebben gekocht, maar het maakt huizen betaalbaarder voor veel anderen. De huidige arbeidsschaarste zal door een recessie mogelijk verdwijnen.

Overheden en centrale banken proberen de pijn vaak te verzachten door de economie te stimuleren door extra overheidsuitgaven en renteverlagingen. Het probleem met de aanstaande recessie is dat de inflatie zo hoog is dat overheden en centrale banken prioriteit moeten geven aan het onder controle brengen van de inflatie. Het stimuleren van de bedrijvigheid zal moeten wachten. Wel moeten overheden met specifieke maatregelen de kwetsbaarste groepen steunen.

Nog meer inflatie…
Ik was er al bang voor. De inflatie in ons land is in juli verder opgelopen. Op de Europese maatstaf steeg de inflatie van 9,9% in juni naar 11,6% in juli. Dat is trouwens een forse toename. Veel details zijn nog niet bekend. Mijn vrees voor verder oplopende inflatie was gebaseerd op twee feiten. Ten eerste zijn de gasprijzen en daarmee de elektriciteitsprijzen de laatste weken weer fors gestegen. Daarnaast waren de huren in ons land min of meer bevroren maar mochten zij per 1 juli iets worden verhoogd. Komende week publiceert het CBS de nationale cijfers met alle details.

Die hoge inflatie begint de bestedingen stevig te beïnvloeden. De detailhandelsomzetten geven een aardige indicatie van de consumptieve bestedingen. In juni lagen die omzetten slechts 0,7% hoger dan een jaar eerder (0,4% als wordt gecorrigeerd voor het aantal koopdagen). In volume lag de omzet echter liefst 6,2% lager. Een groot deel van de vaste lasten van gezinnen maken geen onderdeel uit van detailhandelsomzetten. Ik concludeer dat mensen daar zoveel meer aan moeten uitgeven dat er weinig overblijft. In het verleden verkeerde de economie in recessie wanneer detailhandelsomzetten zoveel als nu in volume daalden.

Een positieve uitzondering
Nederlandse industriële ondernemers lijken zich van alle narigheid weinig aan te trekken. Het door het CBS gemeten ondernemersvertrouwen verbeterde in juli zelfs fractioneel en zoals de volgende grafiek laat zien, het vertrouwen is ongekend hoog in historisch perspectief. Daarbij zij wel aangetekend dat de hoge cijfers vooral steunen op de elektrotechnische industrie en de machinebouw. Maar toch…

Vergelijk dat eens met onze oosterburen. De Ifo-index, die het vertrouwen meet onder Duitse ondernemers, daalde in juli wederom. De belangrijke 'verwachtingencomponent' kwam uit op 80,3, tegen 83,5 in juni, vergelijkbaar met het dieptepunt tijdens de recessie van 2008/09 (79,2) en niet zo heel ver meer boven het absolute dieptepunt van deze reeks uit april 2020 (71,9). Ik moet er wel aan toevoegen dat de Ifo-index ook ondernemers uit de dienstensector omvat (in tegenstelling tot de CBS-index van het Nederlandse producentenvertrouwen) en dat de gebruikte methoden verschillen waardoor een vergelijking misschien mank gaat. Maar toch…

Eurozone BBP-groei verrast positief
Volgens de eerste berekeningen is het BBP van de eurozone in het tweede kwartaal met 0,7% gegroeid, meer dan verwacht. Ik kijk met een zeker wantrouwen naar die cijfers. Een dergelijk sterke groei lijkt toch echt niet in overeenstemming met veel andere economische indicatoren.

Het consumentenvertrouwen in de eurozone heeft in juli een nieuwe knauw gekregen en is op een wel heel laag niveau terecht gekomen. Dat biedt helaas weinig perspectief. Elders is het veel niet veel beter.

De VS zit niet in recessie, nog niet…
Het Amerikaanse BBP is in het tweede kwartaal volgens voorlopige berekeningen opnieuw gekrompen. Na een geannualiseerde daling van 1,6% in het eerste kwartaal volgde een min van 0,9% in het tweede kwartaal. Je kunt concluderen dat de VS daarmee in een recessie terecht is gekomen, tenminste, als je de vuistregel volgt dat een economie die twee kwartalen krimpt in een recessie zit. Fed-baas Jay Powell en minister van Financiën Janet Yellen volgen die regel niet. En ik hou er ook niet van. Tijdens zijn persconferentie wees Powell erop dat er maandelijks nog altijd een kleine 400.000 banen bijkomen, dat de bestedingen nog groeien, dat BBP-cijfers ingewikkeld zijn en vaak, zelfs jaren later nog, aanzienlijk herzien kunnen worden. Ik ben het roerend met Powell eens.

Wat niet is, kan echter wel komen. De BBP-cijfers over het tweede kwartaal werden vooral, doch niet louter, door voorraadintering in de min geduwd. Er waren meer zwakke plekken. De woningbouw kromp 14% (geannualiseerd k-o-k). Bedrijven investeerden 11,7% minder in bedrijfsgebouwen en 2,7% minder in 'equipment'. De consumptieve bestedingen groeiden weliswaar met 1,0% (geannualiseerd kwartaal-op-kwartaal) maar dat was de geringste toename sinds het tweede kwartaal van 2020.

Het is duidelijk dat rentegevoelige sectoren de gevolgen ondervinden van de gestegen rente. En, zoals ik al diverse keren heb gemeld, de 'yield curve' (renteverschil tienjaars en tweejaars) is omgekeerd. Elke recessie in de afgelopen vijftig jaar is in de VS voorafgegaan door een omkering van de yield curve. Mij lijkt de kans dat de VS in een recessie terechtkomt aanmerkelijk meer dan 50%.

Powell is helder: inflatie heeft prioriteit, desnoods ten koste van een recessie
Bij zijn persconferentie werd Fed-baas Powell er diverse keren naar gevraagd: zal de Fed een recessie accepteren als die nodig is om de inflatie onder controle te brengen? Hij ontweek die vraag zoveel mogelijk. Maar uiteindelijk zei Powell toch dat het onder controle brengen van de inflatie topprioriteit heeft. Je kunt volgens hem op lange termijn geen sterke arbeidsmarkt hebben zonder een hoge mate van prijsstabiliteit. Het betekent dat de Fed de bedrijvigheid niet met renteverlagingen zal proberen aan te zwengelen zolang de inflatie nog niet onder controle is, ook al doet zich een recessie voor.

De Fed heeft dit jaar vier keer haar rente verhoogd. Deze week, net als in juni, met 0,75%-punt. Er zit nog meer in het vat. Powell zei dat de projectie van juni nog geldig is en dat impliceert dat er nog 1% bij zal komen voor het einde van het jaar, verspreid over de drie resterende beleidsvergaderingen. De verwachting die in de markt leeft, is vergelijkbaar. Voor 2023 lopen marktverwachtingen en de Fed-projectie echter uiteen. Marktparticipanten verwachten renteverlagingen in 2023, terwijl de leden van het beleidscomité van de Fed per saldo een lichte verdere verhoging van de rente verwachten. Ik kijk al decennialang naar dit soort dingen. Hoewel ik echt veel respect heb voor centrale bankiers, moet ik zeggen dat marktparticipanten vaker gelijk krijgen dan de centrale bankiers wanneer de verwachtingen divergeren.

Situatie meer onvoorspelbaar
Veel economieën stevenen af op een recessie. De blijvend hoge inflatie is de grote boosdoener. Die tast de koopkracht aan en de bestedingen lijken daarvan geleidelijk de negatieve gevolgen te ondervinden. De onzekerheid die wordt veroorzaakt door de oorlog, door logistieke verstoringen en door arbeidsschaarste helpen ook al niet.

Overheden en centrale banken moeten prioriteit geven aan het onder controle brengen van de inflatie. Daardoor hebben ze voorlopig geen ruimte om de bedrijvigheid aan te zwengelen. Dat is en belangrijk verschil met eerdere recessies. De huidige situatie is daardoor meer onvoorspelbaar dan normaal al het geval is.

Han de Jong

Han de Jong is voormalig hoofdeconoom bij ABN Amro en nu onder andere huiseconoom bij BNR Nieuwsradio. Zijn commentaren zijn ook te vinden op Crystalcleareconomics.nl

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.