De Boer 2.0: gezond voedsel en kwaliteit leefomgeving

De landbouw staat voor een aantal grote uitdagingen. In 3 artikelen heb ik een pleidooi gevoerd om het agrarisch bedrijf en het vakmanschap van de boer centraal te stellen in de beoogde transitie naar een duurzamer landbouwsysteem. Het agrarisch bedrijf als integrator van ecosysteemdiensten.

Ter afsluiting vat ik mijn visie samen in een aantal korte stellingen. Mijn stelling: de transitie naar een duurzaam landbouwsysteem wordt alleen succesvol als we met zijn allen de boer en zijn vakmanschap centraal zetten in deze ontwikkeling.

Ik heb hiervoor 2 moverende redenen: Ten eerste kan en wil de boer zowel gezond voedsel produceren als de kwaliteit van de leefomgeving handhaven en verbeteren. Zowel de opgaves als de oplossingen zijn sterk afhankelijk van de locatie van het bedrijf. Ook is zijn inzet en vakmanschap cruciaal om doelen te bereiken. Maatwerk is nodig. Met de boer in het middelpunt, wordt de transitie concreet.

Ten tweede mist de samenleving rondom de boer het grote en holistische verhaal rond het produceren van gezond voedsel. Zolang de relatie tussen boer en burger, tussen boer en politiek en tussen boer en wetenschap niet wordt versterkt, domineren karikaturen en is er geen ruimte voor duurzame groei als ook herstel van biodiversiteit, en bodem-, water- en luchtkwaliteit.

Transitie vraagt 3 bewegingen
Er zijn mijns inziens 3 bewegingen nodig om de transitie succesvol te laten zijn. Ten eerste moeten boeren weer een meeslepend verhaal gaan vertellen. Waarin zij via aansprekende voorbeelden laten zien dat zij met hun vakmanschap in staat zijn om gezond voedsel te produceren en de kwaliteit van de leefomgeving versterken. Betrek via lokale en regionale initiatieven de burger bij het produceren van gezond voedsel.

Ten tweede moeten boeren de ecologische draagkracht van de omgeving leidend laten zijn in hun bedrijfsvoering. En met elkaar (en samen met AgTech-bedrijven en ketenpartijen) zoeken naar strategische oplossingen in landgebruik en natuurlijke verbindingen tussen bedrijven, in strategische keuzes rond bemesting en bodembeheer, en in waterbeheer en gewasbescherming.

En ten derde moeten beleid en markt samenwerken om integrale oplossingen te stimuleren, om eenvoudige en transparante kritische prestatie-indicatoren te ontwikkelen, en om duurzame bedrijven ook daadwerkelijk belonen via financiële en beleidsmatige instrumenten.

4 principes voor versterken synergie
Om als boerenbedrijf de synergie tussen landbouw en ecosysteemdiensten te versterken, moet het zich laten leiden door de volgende 4 principes:

1. Bescherm en benut het natuurlijk kapitaal van de bodem. Houdt de bodemkwaliteit op peil, verlaag de fosfaattoestand tot toestand 'voldoende', herstel de ondergrondverdichting en zorg voor diversiteit in maatregelen, over tijd en ruimte.
2. Sluit de kringlopen van koolstof, water en nutriënten en stap waar mogelijk over op natuurlijke plaagbestrijding. Volg hierbij de Goede Landbouw Praktijk: alleen mest daar waar nodig, laat de gewasbehoefte leidend zijn en gebruik technieken die verliezen naar milieu beperken.
3. Versterk de synergie tussen voedselproductie, milieu en gezondheid en beperk trade-offs die onvermijdelijk aan voedselproductie zijn verbonden. Laat de bodemkwaliteit leidend zijn voor het bouwplan (niet alles kan op elke plek), verbeter deze waar mogelijk en beperk mogelijke verliezen naar de omgeving.
4. Wees open en transparant: laat zien en onderbouw met beelden en cijfers hoe de kwaliteit van de leefomgeving verbeterd. Monitor niet alleen gewasproductie en -kwaliteit, maar ook de impact op de omgeving, en gebruik dit inzicht om te sturen en te valoriseren.

Initiatieven met weinig realiteitszin
Ik zie tientallen initiatieven en visies langskomen die enthousiasmeren, maar weinig realiteitszin hebben. Dat is jammer, want uiteindelijk gaat elke transitie om mensen (in dit geval: boeren én burgers) die in beweging (moeten) komen richting een nieuwe vorm van landbouw.

Wat mij betreft combineren we dit enthousiasme en gedrevenheid met het vakmanschap van de boeren om zo de transitie concreet te maken. De doelen zijn legio: het verbeteren van circulariteit, het tegengaan van klimaatverandering, het verbeteren van waterkwaliteit en kwantiteit, het verbeteren van bodemkwaliteit, het herstellen van biodiversiteit en het verbeteren van plant- en diergezondheid.

Deze doelen worden alleen realiseerbaar als ze worden vertaald in concrete handelingen op het agrarisch bedrijf. Dan wordt ook helder dat niet alles kan op dezelfde plek. Dan wordt helder hoe het mogelijk is voedselproductie te combineren met het beschermen van de kwaliteit van de leefomgeving.

Sterk betrokken bij bodem en gebied
Als ik denk aan de toekomstige boer en zijn bedrijf, dan zie ik een persoon voor me die trots is op zijn bedrijf omdat hij bijdraagt aan een betere wereld. Hij biedt inspiratie en wordt geïnspireerd door verhalen uit zijn omgeving. Hij heeft een set aan strategisch doelen gedefinieerd, waar zijn bedrijf aan bijdraagt. Hij monitort continue hoe zijn bedrijf bijdraagt aan het produceren van gezond voedsel en hoe zijn bedrijf de kwaliteit van de leefomgeving onderhoudt en verbetert. Hij staat open voor voortdurende verbetering van efficiëntie en hij streeft naar een volhoudbare landbouw voor toekomstige generaties.

Hoe meer boeren ik spreek, hoe meer ik ontdek dat zij gedreven worden door een sterke betrokkenheid op de kwaliteit van de bodem als ook de kwaliteit van het gebied waarin ze wonen. Ze weten zich verantwoordelijk voor het produceren van gezond voedsel. Dat is wat boeren drijft. Deze gedrevenheid als ook dit vakmanschap maakt het mogelijk om ons landbouwsysteem en duurzaam en volhoudbaar te maken.

Gerard Ros

Senior projectmanager in bodem, water en landbouw bij het Nutriënten Management Instituut (NMI).

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.