Complotten rond bodem brengen geen oplossingen

Het boerenland is uitgemergeld. De bodems zijn uitgeput. Het boerenland is er slecht aan toe. En de schuldige is ook bekend: de intensieve landbouw. Want daar wordt gebruik gemaakt van kunstmest, daar worden dieren in een hokje gestopt en daar wordt veelvuldig gebruik gemaakt van pesticiden. De aarde gaat kapot en de landbouw is fout. En wie verantwoordelijkheid neemt, krijgt schuld.

De uitzending van Zembla over 'Het excuus van de Boerenleenbank' schetst hiermee een wereldbeeld waar niemand blij van wordt. In korte en aansprekende beelden wordt een beeld geschetst van de kwaliteit van de Nederlandse landbouwbodem, het desastreuze landbouwsysteem en de rol van financiële instellingen.

Boeren zitten klem
Al luisterend kom je als kijker in de verleiding om bovenstaand wereldbeeld over te nemen. Wetenschappers, economen en gangbare en biologische boeren laten namelijk via concrete voorbeelden en met beeldend taalgebruik zien dat het huidige landbouwsysteem niets anders kan dan de bodem uit te mergelen en deze te vernietigen.

Het lijkt bijna alsof alle gangbare boeren financieel zo klem zitten dat ze niets anders kunnen dan produceren en vervuilen. Dat zij alleen rendabel kunnen zijn door het gebruik van kunstmest, drijfmest, en pesticiden te maximaliseren. En daarin worden ze dan ook nog eens gestimuleerd door de hele keten, in het bijzonder door de banken.

Wereldbeeld een karikatuur
Ik weiger om dat wereldbeeld over te nemen. Het is mij te deprimerend en het doet geen recht aan de werkelijkheid. Het is een karikatuur. Een karikatuur van de landbouw, van het vakmanschap van de ondernemers, en van de kwaliteit van bodem. Het doet mij denken aan de wijd verspreide complottheorieën over het ontstaan en de verspreiding van Corona.

Het hierboven geschetste beeld lijkt ook zo'n voorbeeld van een complottheorie: er is een kleine groep organisaties die schade berokkenen aan het milieu en een groot deel van de bevolking. Feiten worden genegeerd, en individuele ervaringsverhalen en mooie beelden worden geïntegreerd in een goed lopend verhaal, waardoor je als kijker geen enkele andere conclusie kan trekken als "Verhip, het gaat echt mis". Zien luisteraars en kijkers echter dat hiermee de kleurrijke werkelijkheid wordt versimpeld tot een eenvoudig zwart-wit beeld?

Meest vruchtbare bodem van Europa
In een eerdere serie artikelen heb ik laten zien dat de kwaliteit van onze landbouwbodems optimaal is voor een duurzame landbouwproductie. We hebben nog steeds de meest vruchtbare bodems van Europa. Ik spreek dagelijks adviseurs en boeren die zich inzetten om de kwaliteit van de bodem te handhaven en te verbeteren.

Zij zorgen voor voldoende organische stof om het bodemleven te voeden, de bodemstructuur te verbeteren en de voedingstoestand van de bodem te verbeteren. Zij denken na over een gevarieerd bouwplan om biodiversiteit en oogstzekerheid te bevorderen en gebruik van pesticiden te verminderen. Zij denken voor hun mestplan na over de juiste timing, de juiste toedieningstechniek, en de juiste meststof om verliezen naar het milieu te voorkomen en wel voldoende voedsel te produceren.

Biodiversiteit vergroten
Zij passen hun management aan op de natuurlijke vruchtbaarheid van de bodem. Ze bewerken en bekalken de bodem om deze weer optimaal te maken voor zowel gewasproductie als het bodemleven. Er zijn duizenden boeren die via het Agrarisch Natuur en Landschapsbeheer extra stappen zetten om de biodiversiteit te vergroten, de verliezen van nutriënten te beperken, en weidevogels en planten en dieren in de sloot te stimuleren.

Ik ken ook voorbeelden waar weidevogels liever foerageren op landbouwpercelen dan op nabijgelegen natuur, juist omdat de landbouwbodem zoveel regenwormen bevat. En vanuit deze kennis en ervaring, ben ik het serieus oneens met het wereldbeeld dat geschetst wordt in de uitzending van Zembla. Dat wereldbeeld doet geen recht aan de huidige landbouwpraktijk en ook niet aan de inzet en motivatie van boeren om goed voor hun bodem en leefomgeving te zorgen. En het stimuleert hen al helemaal niet om wel te gaan veranderen.

Omgeving niet meekrijgen
Zijn er dan geen problemen met ons huidig landbouwsysteem? Jazeker, die zijn er. Ook voor boeren die willen overschakelen naar een ander type bedrijfssysteem en daar hun omgeving niet in meekrijgen. Maar die problemen liggen niet in de landbouwbodem. En ja, ons landbouwsysteem is in transitie naar nieuwe vormen van kringlooplandbouw, regeneratieve landbouw, en natuurinclusieve landbouw.

En ja, ook banken spelen hierin een rol evenals overheden, ketenpartijen en uiteindelijk ook de consument. Omdat we met elkaar vinden dat landbouwers niet alleen meer voedsel moeten produceren, maar ook moeten bijdragen aan de opgaves voor klimaat, water, en natuur. Omdat we de aarde niet alleen maar willen beheren maar ook willen bewaren voor de toekomstige generatie.

Inspiratie bieden
Complottheorieën brengen geen oplossingen. En ze stimuleren betrokken boeren, banken en ketenpartijen ook niet om mee te doen. Focus daarom op de goede voorbeelden die er legio zijn. Biedt inspiratie, geef hoop en stimuleer de ontwikkeling van nieuwe vormen van landbouw. Betrek alle partijen bij de realisatie van dit inspirerend toekomstbeeld. Zonder de boeren gaan we het niet redden. De gewenste transitie wordt in mijn ogen pas een succes als we hen - met hun kennis van en liefde voor de bodem en hun bedrijf - serieus nemen.

Gerard Ros

Senior projectmanager in bodem, water en landbouw bij het Nutriënten Management Instituut (NMI).

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.