Waar is de Slimste Bodemkundige?

Een goede bodem is nodig om gewassen te laten groeien, om zo gezond voedsel te produceren voor mens en dier. Gezonde en vitale bodems leveren ook veel andere ecosysteemdiensten. Denk bijvoorbeeld aan het vasthouden en bufferen van water, het vastleggen van koolstof, het stimuleren van de biodiversiteit en het bufferen en vasthouden van nutriënten.

Het is dan ook niet voor niets dat in heel het land allerlei initiatieven lopen om de potentie van de bodem maximaal in te zetten voor deze doelen. Opvallend genoeg wordt de vraag 'wat is een duurzame bodem' of 'wanneer is een bodem van goede kwaliteit' vrijwel niet gesteld. Is dat niet vreemd? Want hoe willen we in Nederland de bodemkwaliteit verbeteren als we niet weten hoe we deze moeten meten of hoe deze metingen vervolgens geïnterpreteerd moeten worden in het licht van 'duurzaamheid' of 'kwaliteit'?

Gezien de plotselinge groei van allerlei partijen die 'deskundig'en 'innovatief' aan de slag gaan met boeren en beleidsmakers om de kwaliteit van de bodem te verbeteren, is het volgens mij tijd voor een landelijke tv-quiz of een televisieprogramma rond 'De Slimste Bodemkundige'. Want ik zie de laatste tijd veel berichten, rapporten, websites en productflyers langskomen waarin met mooie woorden wordt gesproken over bodemkwaliteit, maar waar de inhoudelijke onderbouwing erg matig of zelfs onjuist is. Gaat de bodemkwaliteit daarvan echt verbeteren? Daarbij is het niet eens zo belangrijk wie de winnaar wordt, maar alle communicatie eromheen maakt het voor een breed publiek mogelijk om zelf na te leren denken over de bodem.

Zonder kritische reflectie
Ik zie bijvoorbeeld een aantal provinciale beleidsmedewerkers voor me die een uitvraag opstellen om de bodemkwaliteit van landbouwpercelen te meten en te beoordelen. Om zich in te lezen hebben ze zich verdiept in beschikbare bodemanalyses. Heel positief. De totale lijst van beschikbare metingen wordt echter zonder enige merkbare kritische reflectie overgenomen in de uitvraag.

Zijn al deze metingen zinvol om nuttige uitspraken te doen over de bodemkwaliteit en het beheer ervan? Het lijkt er sterk op dat het begrip 'bodemkwaliteit'ongedefinieerd blijft. Want waarom zouden metingen zoals latente zuurstofstress of chroma's of analyses via de Kinsey-Albrecht methode iets zinnigs zeggen over de bodemkwaliteit?

Als bodemkundige en agronoom begrijp ik dat niet. En al helemaal niet als de deskundigheid onderbouwd moeten worden met expertise over 'alternatieve' producten als Bokashi, biostimulanten en steenmeel. Let wel, innovatie is nodig, ook op het terrein van bodemanalyses en de interpretatie ervan. Maar laten we alstublieft geen oude wijn in nieuwe zakken verkopen. Methoden die in de afgelopen 50 jaar als ongeschikt zijn beoordeeld, gaan niet helpen om de uitdagingen van duurzaam bodembeheer op te lossen.

Creatief nadenken over lokale kringlopen
Ik zie een aantal beleidsmedewerkers bij waterschappen creatief nadenken over oplossingen om lokale kringlopen te sluiten. Omdat er langs alle sloten veel planten groeien die jaarlijks moeten worden gemaaid en verwerkt, wordt samen een mooi circulair plan opgesteld om dat maaisel te gebruiken om de landbouwbodem te verbeteren. Want meer organische stof is toch altijd goed?

En als agrarische ondernemers het graag willen hebben, dan stimuleren we hiermee toch de verduurzaming van de landbouw? Dat er sinds 2009 diverse publicaties zijn verschenen die grote aarzelingen uiten bij deze praktijk, lijkt te worden vergeten. Of zijn zij gewoon niet op de hoogte van de processen die in de bodem spelen en de motivatie van boeren om het materiaal te gebruiken?

Concepten naar evenwicht in landbouw en natuur
Ik zie een aantal adviesorganisaties die actief zijn op het grensvlak tussen boer, burger en buitenlui. Met mooie innoverende concepten die zoeken naar een nieuw evenwicht tussen landbouw en natuur, en tussen stad en platteland. Rode draad in de adviezen is vaak dat het roer helemaal om moet, want de huidige landbouwpraktijk kan niet juist zijn.

We moeten meer ruige mest gebruiken, geen kunstmest meer gebruiken en als het al nodig is alleen koolstofhoudende mest. Het waterpeil ophogen, de bodem voeden, en we moeten vooral af van alle inzichten 'uit de Wageningse School'. Of al deze aanpassingen uiteindelijk een betere bodemkwaliteit opleveren, is nog maar de vraag. Evenals de mogelijke effecten ervan op de kwaliteit van de leefomgeving. Als bodemkundige weet ik het antwoord wel, maar die antwoorden klinken niet zo vitaal, inspirerend, vernieuwend en veerkrachtig. Ik ben dan ook heel nieuwsgierig hoe deze inzichten de landbouwpraktijk daadwerkelijk gaan verduurzamen op de langere termijn.

Boer bewust van kwaliteit bodem
Tegelijkertijd zie ik grote groepen boeren die heel bewust kijken naar de kwaliteit van de bodem op hun bedrijf. Boeren die af en toe een kuil graven om te kijken of er storende lagen aanwezig zijn en of de beworteling daardoor wordt belemmerd. Boeren die jaarlijks een bodemanalyse uitvoeren om inzicht te krijgen in de voorraad en beschikbaarheid van nutriënten, de zuurgraad en de activiteit van het bodemleven. Om daar hun bemesting op aan te passen.

Boeren die nadenken of de bodem voldoende veerkracht heeft, voordat er met machines het land wordt opgegaan. Die keuzes maken voor een doordacht bouwplan om de bodemstructuur te verbeteren en koolstof op te slaan in de bodem. Die bufferzones aanleggen om afspoeling van nutriënten te voorkomen en die voldoende mest aanvoeren om de vruchtbaarheid in stand te houden.

Pleidooi voor vakmanschap
Ik wil daarom een pleidooi voeren voor dit vakmanschap. Een vakmanschap gebaseerd op metingen en kennis vanuit praktijkproeven. Vanuit wetenschappelijke inzichten, die worden gedragen door bodemkundigen en agronomen. Waarbij duidelijk is hoe de bodem moet worden gemeten en geïnterpreteerd om landbouw echt duurzaam te laten zijn (zie bijvoorbeeld de Open Bodemindex).

Om zo de bodem duurzaam te beheren en de kwaliteit ervan te verhogen. Zodat de bodem nu en op de lange termijn in staat is om een verscheidenheid aan functies te leveren zonder afwenteling naar het milieu. Dat vraagt om inzicht. Dat vraag ook om keuzes. En zodra dat gedaan is, kunnen we met recht zeggen 'onze bodem is duurzaam'. Om dat samen te leren, ben ik voorstander van een Nationale Bodemquiz. Op zoek naar inzichten. Op zoek naar 'de Slimste Bodemkundige'. Wie durft?

Gerard Ros

Senior projectmanager in bodem, water en landbouw bij het Nutriënten Management Instituut (NMI).

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.