Boeren frauderen er op los, maar ze hebben geen keuze

Kalverfraude, illegale geiten, bermfraude, melkquotumfraude en de mestfraude. De boer ploegt voort en fraudeert er op los, zo lijkt het wel.

Geschreven door: Das Kapital.

Minister Carola Schouten (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) noemde de mestfraude niet zomaar een beetje gesjoemel met de regels. Volgens Schouten is hier sprake van van een 'cultuurkwestie', een verziekte moraal. Bij de mestfraude spraken boeren met transporteurs af om met lege vrachtwagens op en neer te rijden, terwijl de mest gewoon op het eigen boerenbedrijf op de grond werd gemieterd.

Toen de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) een paar maanden na het mestschandaal de kalverfraude aan het licht bracht, sloeg boerendochter Schouten wederom op de paniekknop. Zeker 2.100 melkveehouders zouden zich in 2017 schuldig hebben gemaakt aan de kalverfraude, wat 13% van alle Nederlandse melkveebedrijven is. Via kalverfraude probeerden boeren meer melkgevende koeien in hun veestapel te houden, dan dat zij op basis van de fosfaatregels zouden mogen. De 2.100 bedrijven kregen direct een blokkade opgelegd; ze mochten geen koeien meer aan- of afvoeren.

's Nachts gangsters?
De Volkskrant, die niet vies is van wat sensatie, sprak van een schande en vroeg zich af of boeren niet een soort maffiosi zijn. Overdag rijden zij in hun blauwe overall op de trekker en lopen ze op klompen, maar 's nachts veranderen zij in strakbestropdaste, zonnebrildragende gangsters. "Bestaat er onder de Nederlandse boeren een cultuur waarin gesjoemel normaal is, of nog erger: onderling wordt gestimuleerd?" Afijn, dit soort berichtgeving is voor boeren een reden om de kant massaal op te zeggen.  

Boerenorganisatie LTO Nederland vond de beschuldigingen te ver gaan en sputterde dat het om individuele gevallen gaat. Echter, daar wil de Volkskrant niets van weten, want bijna de helft van de gecontroleerde melkveebedrijven wordt verdacht. Het lijkt aannemelijker dat er in de sector wordt samengewerkt, aldus de krant. Georganiseerde misdaad dus.

Al snel bleken de minister en de Volkskrant voor hun beurt te praten. In de meeste gevallen ging het namelijk niet om fraude, maar om onvolkomenheden in het administratieve systeem. Het overgrote deel van de bedrijven bleek onterecht op slot te zitten. De Tweede Kamer riep Schouten op het matje. De minister bood haar excuses aan en draaide de maatregel bij de meeste boeren weer terug. Ze had de impact van de heksenjacht, die ze had geopend, onderschat.

Mestfraude
Ook de mestfraude kent een keerzijde. Het NRC won een tegel met het onderzoek naar: 'Het mestcomplot'. Volgens NRC heeft 61% van de mesthandelaren weleens een overtreding begaan, of wordt deze hiervan verdacht. Echter, opnieuw bleek dat het percentage kort na publicatie drastisch moest worden bijgesteld. Dat neemt niet weg dat het aantal boeren dat de regels overtreedt, nog steeds aanzienlijk is (tussen de 25% en 40%.)

Helemaal onbegrijpelijk is het niet. De mestregel kent een aantal dubieuze kanten. Boer Verstraten mopperde in De Groene Amsterdammer dat hij tegen betaling verplicht een deel van zijn mest moet afvoeren. "En wat ik vervolgens tekortkom, moet ik aanvullen met dure kunstmest. Het is absurd. Dierlijke mest is veel beter voor de bodem."

Het is het gevolg van politieke keuzes die ver weg worden gemaakt; als compromis tussen uiteenlopende landen, belangen, regio’s en sectoren (met daarbij de lobby van de kunstmestindustrie). De overheid wordt steeds weer geconfronteerd met nieuwe problemen, veroorzaakt door het boerenbedrijf. En het antwoord op die problemen is altijd: meer regels, die niet altijd even zinnig zijn en om de haverklap worden gewijzigd.

Nooit meer tulpenbollen eten
Bij boeren is weinig draagvlak voor die regels, en dat is niet vreemd. Onlangs kwam het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) met een rapport waarin staat waarom boeren van affaire naar affaire struikelen. Na de Tweede Wereldoorlog werd onder het motto 'Nooit meer tulpenbollen eten', een landbouwsysteem opgetuigd dat was geënt op de productie van veel en goedkoop voedsel.

Het is het verdienmodel waar na de Tweede Wereldoorlog stelselmatig op ingezet is en waar het gehele landbouwsysteem van voerleveranciers, boerenorganisaties, kennisorganisaties, landbouwadviseurs en banken door de decennia heen mee vergroeid is geraakt. In de jaren na sterke overheidsstimulering, hebben agrarisch bedrijven hun keuzes (specialisaties, bedrijfsstrategieën en investeringen) afgestemd op het verhaal 'Nooit meer honger'. 

De agrarische sector staat nog altijd in het teken van schaalvergroting en intensivering. En dat botst met de steeds strengere regels die zijn ingevoerd om het milieu te sparen. Daar zomaar vanaf stappen is voor de meeste boeren geen optie, want hun bedrijfsfinanciering hangt nauw samen met het 'Nooit meer honger-verhaal'.

Hoezeer boeren vastzitten in het spoor van schaalvergroting en intensivering blijkt wel; zo nam het aantal bedrijven in 2016 (ten opzichte van 2001) met 40% af en groeide de schaal met 40%. Tevens namen de schulden met 230% toe. "Ook de grondprijs is bijna verdubbeld". En dus is het voor boeren lastig om over te stappen op een bedrijfsmodel dat voldoet aan de eisen die tegenwoordig gesteld worden (meer biodiversiteit en dierenwelzijn en minder uitstoot van broeikasgassen). 

Dure grond
Trouwens, wat uit bovenstaande ook blijkt, is dat de opbrengst van die grotere efficiency in de landbouw vooral tot hogere grondprijzen leidt. Ook dat verklaart waarom boeren (om zelf nog wat te verdienen) zich soms genoodzaakt zien om de regels wat flexibeler toe te passen.

Fraude? Het lijkt er meer op dat de overheid aan symboolpolitiek doet. De minister reageert op schandalen die worden opgeklopt in de media en gebruikt regelgeving als lapmiddel om de uitwassen van dit systeem tegen te gaan. Eigenlijk is er een compleet nieuw, duurzamer verdienmodel nodig voor boeren. Want het oude is op. 

Boerenbusiness

Onder Boerenbusiness worden opinies geplaatst van auteurs die in principe eenmalig hun mening op Boerenbusiness.nl ventileren of van personen die liever anoniem willen blijven. Naam en woonplaats zijn altijd bij de redactie bekend.

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.