Op Valentijnsdag werd bij de Raad van State in Den Haag een hele zittingsdag besteed aan het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Een mand met eieren in het gangpad is voorzien van hartjes en herinnert de aanwezigen aan de bijzondere dag, maar verder is het vooral bikkelen.
De zaak omtrent het PAS is aangespannen door coöperatie Mobilisation for the Environment (MOB) en de Vereniging Leefmilieu, want zij zien grote bezwaren en willen de wetgeving van tafel hebben. Gedurende de zitting zijn dan ook alle (zeer) technische aspecten van het PAS aan bod gekomen.
Aanslag op kwetsbare natuur
De zaak is complex. Dit komt enerzijds doordat de wetgeving rondom het PAS ingewikkeld is en anderzijds doordat de zaak procedureel gezien ook niet eenvoudig is. Vereniging Leefmilieu en MOB hebben 10 vergunningen in het kader van de Wet Natuurbescherming aangevochten in Noord-Brabant, Limburg en Gelderland. De eisers richten zich op de weigering van de provincies om maatregelen te nemen tegen het beweiden en bemesten van gronden.
De provincies stellen echter dat er ruimte voor bemesten en beweiden is opgenomen in het PAS. De eisers zijn daarentegen van mening dat er per bedrijf een vergunning verstrekt zou moeten worden voor beweiden en bemesten. Volgens de woordvoerder van de eisers is beweiden namelijk een aanslag op de kwetsbare natuur.
Kamerbrief
Tijdens de zitting werd duidelijk dat de eisers het PAS van tafel willen. Ze vinden dat de wetgeving niet bijdraagt aan het behalen van de doelen in het kader van de Habitatrichtlijn. Er wordt ook meerdere malen verwezen naar een Kamerbrief die minister Carola Schouten (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) onlangs stuurde. Ze stelt hierin dat, ongeacht of het PAS van tafel gaat of niet, ze sowieso doorgaat met de herstel- en beschermingsmaatregelen uit het PAS.
Voor de eisers is dit het bewijs dat het PAS er eigenlijk niet toe doet. Ook zonder de wetgeving gaat de minister namelijk door met de maatregelen. Volgens landsadvocaat Hans Besselink (van Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn advocaten en notarissen) is dat niet de conclusie die getrokken mag worden uit de Kamerbrief.
Wetenschappelijk bewezen
De eisers halen Wallis de Vries, hoogleraar Ecologie en Bescherming van Insecten (Wageningen University and Research) aan. De Vries stelt dat de herstelmaatregelen, die een onderdeel zijn van het PAS, het herstel van de natuur niet bevorderen. Ze zouden zelfs averechts werken. Het plaggen van de grond leidt bijvoorbeeld niet alleen tot het weghalen van stikstof, maar ook tot het weghalen van mineralen en organische stoffen. De combi-luchtwassers die toch een lager rendement blijken te behalen, worden daarnaast ook regelmatig als argument aangedragen voor het niet werken van het PAS.
Volgens de eisers moeten maatregelen onomstotelijk wetenschappelijk bewezen effectief zijn. Landsadvocaat Besselink geeft aan dat het alleen mogelijk is te werken met de best beschikbare wetenschappelijke kennis. De wetenschappelijke basis voor het PAS is van wezenlijk belang voor de uitspraak van de Raad van State. Daarom brengen de eisers tevens het zogenaamde 'ammoniakgat' in; dit dient als bewijs voor het niet deugen van de modellen. Dit ammoniakgat is het verschil tussen de berekende en de gemeten emissies.
Besselink geeft aan dat het rekenmodel (Aerius) binnen het PAS continu gekalibreerd wordt aan de metingen. Echter, de onzekerheidsmarge op de modellen is volgens de eisers zo groot, dat er uiteindelijk geen positief effect op de natuur is. Zij geven aan dat het PAS een stikstofreductie van 10 kiloton belooft, terwijl er nu al 20 kiloton ontbreekt in de berekeningen.
Op krediet
Een heikel punt is dat er vergunningen (in het kader van het PAS) worden verleend 'op krediet'. Dat betekent dat er ruimte wordt geclaimd die nog niet daadwerkelijk is gecreëerd, maar waarvoor de maatregelen om deze ruimte te creëren wel al genomen of gepland zijn. Staatsraad Uylenburg zocht naar een antwoord op de vraag of het daarbij van belang is in welk tijdsbestek de maatregelen effect zullen hebben.
"Misschien is een tijdspad van 1 tot 5 jaar wel te lang, omdat dan te veel autonome ontwikkelingen een rol kunnen gaan spelen", vroeg ze zich af. Besselink gaf aan dat processen vaak veel tijd vergen. De natuur is niet zo gemaakt dat maatregelen direct effect laten zien.
De uitspraak
De uitspraak kan maar zo 12 weken op zich laten wachten. Welke kant het op gaat, is onzeker. Staatsraad Uylenburg had zich grondig voorbereid en heeft de zitting op gestructureerde wijze geleid. De Raad van State gaat duidelijk niet over 1 nacht ijs. Daarbij werd meerdere malen aangegeven hoe complex de wetgeving is.
Mocht het PAS geen stand houden, dan zijn de gevolgen in elk geval groot en zal de landbouwsector voor nu op slot gaan. Al zullen ontwikkelingen buiten de landbouw dan ook geen doorgang kunnen vinden.