Europese zuivel voor Afrika: vloek of zegen?

Het was een meelijwekkend verhaal over de kleine en arme Afrikaanse veehouder tegenover de machtige, rijke Westerse zuivelindustrie die overproductie kwijt moet. Toegegeven, het is niet meer het verhaal over door de EU gesubsidieerde en massale dumping van overschotten, zoals 25 jaar geleden. Maar volgens de schrijvers gaat het nog steeds om een vorm van dumping, want de zuivel wordt geïmporteerd tegen een tarief van slechts 5%. Dat is toevallig ook het tarief dat China hanteert voor Nieuw-Zeelandse zuivel, maar dat is hier niet in beeld.

Gesponsorde framing
De zuivelsector was er snel bij om het verhaal aan de kaak te stellen als gesponsorde 'framing'. Want met een ietwat ouder rapport van Oxfam België en een door de stichting van Bill en Melissa Gates gesponsord reisje is snel een vlot lezend onderzoeksverhaal in elkaar gezet. Bill en Melissa zijn in deze context natuurlijk alleen twee belangeloze weldoeners.

De vraag is: klopt het geschetste beeld, of is er meer over te zeggen? Wellicht het laatste, want het verhaal reikt eerlijk gezegd niet veel verder onderzoek dan boven geschetst. In veel Afrikaanse landen groeit de bevolking enorm hard, maar ontwikkelt de welvaart niet mee. Dat is niet omdat de landbouw daar per se wordt gehinderd. Goed bestuur en bestrijding van corruptie zijn enorme problemen in veel Afrikaanse landen, maar zoiets wordt in bovengenoemde reportage niet verteld. Hierdoor en door burgeroorlogen is een stabiele landbouwontwikkeling en voedselproductie lastig. Zie Nigeria, Ethiopië en Soedan.

Afrika en zuivelproductie
Voor de snel expanderende en jonge bevolking in veel landen is goede voeding enorm belangrijk, maar een aantal factoren maakt het moeilijk om die beschikbaar te maken. Juist zuivel is een bron van goede voeding, maar in het tropische Afrikaanse klimaat een lastig product. Het begint met de koeien. Die gedijen minder goed in hete omstandigheden en produceren alleen daarom al veel minder dan in Noordwest-Europa. Tenzij ze staan in een Saoedische of Israëlische stal met airconditioning.

Vervolgens is goed voer een probleem in een vaak dorre omgeving. Na het melken komt de verwerking en bewaring. Hoe moeilijk het is om een goede melkproductie op te zetten, blijkt wel uit de dairy development-projecten van bijvoorbeeld FrieslandCampina of Agriterra.

Ook veel rijke landen importeren
Om bovengenoemde redenen zijn het bepaald niet alleen de armste landen in Afrika die grote hoeveelheden melk importeren. Ook Egypte, Algerije en veel rijke landen op het Arabisch schiereiland importeren grote hoeveelheden zuivel. Om de doodeenvoudige reden dat zelf produceren veel moeilijker, duurder of onmogelijk is.

Stoppen met de verkoop van zuivel en andere voedingsmiddelen aan Afrika zou pas echt een groot probleem zijn. Door de huidige sterk oplopende prijzen voor alle soorten voeding - en niet te vergeten de logistieke kosten - wordt voeding in het algemeen al steeds lastiger betaalbaar. Op veel plaatsen is hongersnood niet ver meer weg. In die situatie zijn de hoge zuivelprijzen van dit moment meer een probleem voor veel Afrikanen dan de Westerse export. 

De functie van fat-filled melkpoeder
Een toenemend deel van de zuivel die wordt geïmporteerd uit bijvoorbeeld Europa is zogenoemd fat-filled melkpoeder. Daarin is het melkvet vervangen door palmolie. Palmolie maakt melkpoeder beter bewaarbaar, want wordt bij hoge temperaturen minder snel ranzig dan melkvet. Dat palmolie ook nog vaak een min of meer lokaal ingrediënt is, geldt voor veel NGO's in deze context kennelijk niet als voordeel.

Helaas voor Afrika wordt ook deze gewone fat-filled melkpoeder steeds minder betaalbaar. Afrikaanse klanten vragen Westerse aanbieders daarom steeds vaker om de receptuur aan te passen. Met name door de toepassing van goedkopere eiwitten of eiwitvervangers. "Uiteindelijk kom je daarmee uit bij een soort koffiecreamer, waar alle voeding uit is," constateert een producent. Daarmee wordt het dilemma tussen nog net wel iets eten of niets meer eten steeds pijnlijker duidelijk.