Krimp en markt wakkeren strijd om de boer aan

Er valt ook iets te halen. Lange tijd waren er niet zo veel melkveehouders in de markt voor een transfer als nu. Dat komt, hoe je het ook wendt of keert, door het geschokte vertrouwen in 's lands grootste zuivelcoöperatie. Wie daar weg wilde, kon dat al twaalf jaar lang doen met behulp van een aanmoedigingspremie. Toch is daar, op enkele uitzonderingen na, beperkt gebruik van gemaakt. Nu is dat anders - tot en met  1 oktober vertrokken 239 leden - en bieden de vragers van melk wellicht ook een strategisch plusje.

Bij Nederlands grootste verwerker volgt daar nog geen actie op. Die is nog amper bekomen van de tijd dat de melkaanvoer moest worden afgeremd. Vorige week werden de RFC-leden juist voorbereid op nieuwe fabriekssaneringen.

Melktekort verwacht
De andere verwerkers maken zich ondertussen klaar voor de tijd dat er in Nederland een melktekort aanbreekt. Dit wordt verwacht doordat veel oudere melkveehouders er het bijltje bij neergooien en de opvolging steeds lastiger gaat. Vanwege de stikstofdiscussie, Natura 2000-zoneringen, de sores met allerlei andere regelgeving en het steeds onvriendelijker maatschappelijke klimaat. De jongste cijfers van het CBS ondersteunen dit beeld. Van 2020 op 2021 gooiden een kleine vijfhonderd melkveehouders het bijltje erbij naar. Dat is ruim 3% van het totaal. In het zuiden van het land ging het relatief gezien nog rapper. In Limburg bedroeg de daling 4,75%, in Noord-Brabant 3,7%.

Veel zuivelbedrijven zien de bui al hangen en hebben daarom intern de knop omgezet. Waar vroeger de stelregel was voor veel bedrijven om zich niet vol te contracteren met melk, is het nu: liever iets te veel melk dan te weinig. Lange tijd was de gedachte dat verkoop van overtollige melk op de spotmarkt toch vooral moest worden voorkomen. Nu lijkt de angst voor de spotmarkt weg te ebben. De prijzen daar zijn het laatste jaar ook niet meer heel slecht geweest. De volumes spotmelk waren doorgaans klein en de toeslagen voor melk met extra kenmerken (weidemelk, Vlog) waren goed.

Extra capaciteit
Het alternatief zou zijn om met een lagere bezettingsgraad door te draaien. Dat is voor de meeste bedrijven de slechtste optie, want duurder dan te veel melk hebben. De meeste grotere verwerkers in Nederland (naast FrieslandCampina) hebben in de voorbije jaren flink geïnvesteerd in uitbreiding van hun capaciteit. Voorbeelden zijn: A-ware, Vreugdenhil, Cono en Ausnutria. Die investeringen willen ze niet in lucht hebben gedaan, en zo denken de markt aan hun kant te hebben.

In België is een vergelijkbaar proces gaande als in Nederland, met dit verschil dat daar andere factoren meespelen bij de strijd om de melkveehouder. In België is vooralsnog geen sprake van een krimp van de melkveehouderij. Milieuproblemen wegen minder prominent mee. Ook lijken de banken een minder kritische rol te spelen bij het wel of niet kunnen afsluiten van een financiering. Wat wel een parallel is met de Nederlandse situatie, is dat de marktleider in de zuivel in een zwakke positie zit. Daarbij zijn het voor een groot deel dezelfde (Nederlandse) bedrijven die proberen de vertrekkers bij de andere spelers proberen binnen te halen.

Farmel
Daarbij strijkt Farmel zelfs met de eer dat het momenteel de hoogste melkprijs uitbetaalt in België. Dat is omdat het een van de weinige speler is die relatief hoge toeslagen uitbetaalt voor onder meer weidegang. Bijzondere melkstromen en toeslagen zijn in België nog geen gemeengoed, maar Farmel-klant Passendale kaas stelt speciale eisen aan de benodigde melk en is bereid daarvoor te betalen.