'De meeste boeren zijn louter producent'

"De overheid moet boeren meer bewegingsruimte gunnen en minder beknellende regels gaan opleggen. Alleen dan, kan de transitie succesvol worden voortgezet", zo bepleit Marten Dijkstra die een Nuffield Scholarship volgde en de resultaten van zijn bijbehorende onderzoek donderdag 26 september op zijn bedrijf presenteerde.

Dijkstra is biologisch melkveehouder in Aldeboarn (Friesland) en tevens Statenlid voor VVD in Friesland. Hij reisde in de afgelopen 2 jaar met een Nuffield Scholarship 12 weken lang de hele wereld over. Hij sprak boeren in meerdere werelddelen en onder verschillende omstandigheden. Uit de bevindingen destilleerde hij dat het verdienmodel terug moet naar het boerenerf. Via de grote afzetorganisaties, coöperatief of particulier, is het verdienmodel nu 'ge-outsourced'. "Om als boeren toekomst te houden in Nederland moet dat anders", zo stelt hij. "Daarbij is hulp van overheden onontbeerlijk."

Succesvol een verdienmodel terughalen naar het boerenerf. Dat klinkt mooi, maar hoe realiseer je dat?
"Via mijn reis kreeg ik inzichtelijk dat boeren die diversifiëren, meer kans maken op een goed inkomen. Dat kan onder meer door te verbreden met natuurbeheer, dagopvang aan te bieden of te verdiepen. Dat houdt in dat je individueel of als groep eigenaar wordt van de keten door producten met toegevoegde waarde in de markt te zetten. Het draait sowieso om het toevoegen van waarde. Nu leveren boeren hun uniforme producten af aan een afzetorganisatie en die redt zich daarmee. De boer heeft zo geen poot om op te staan; geen onderhandelingspositie. Door te verbreden of te verdiepen, voeg je waarde toe en verander je dat. Je moet als boer zelf marktmeester zijn. De meesten van ons zijn nu louter producent."

Er zijn talloze voorbeelden van goedwillende boeren die dit proberen, maar waarbij dit niet goed lukt. Hoezo zou dat de komende jaren wel lukken?
"Plannen en initiatieven lopen vaak stuk omdat er veel te veel knellende wet- en regelgeving is. Als ik bijvoorbeeld afzet creëer voor circa 200 liter rauwe melk per dag, voor €1,50 per liter, dan is dat zeker een interessant verdienmodel. Dat lukt nu echter niet, omdat de wetgever bang is voor allerlei mogelijke problemen door rauwe melk. Ik word nu gedwongen de melk te pasteuriseren en dus in dure machines te investeren. Zo valt het verdienmodel in duigen en wordt de boer, die de transitie in praktijk wil brengen, gedemotiveerd. De overheid wantrouwt ten onrechte de markt. Als boer zal ik er immers voor waken dat het product veilig en vertrouwd is. Anders raak ik meteen mijn klanten kwijt."

Wat kunnen en moeten overheden meer en concreet doen?
"Naast het minderen van knellende wet- en regelgeving, moet tevens het belastingstelsel anders. In Nederland zit op sneller aflossen namelijk een boete. Wie netjes aflost en privégeld opneemt, creëert in goede jaren een hoge belastingclaim. Om dat te voorkomen, wordt geïnvesteerd. Dat werkt intensivering en schaalvergroting in de hand. Vervolgens zijn de bedrijven minder financieel gezond en blijft de boer gevangen in die vicieuze cirkel. Er moet tot een bepaalde hoogte van eigen vermogen een vrijstelling op belasting komen voor boeren. Dat neemt de druk van het doorinvesteren en uitbreiden weg. Zo wordt ruimte gecreëerd om te investeren in gezonde bedrijfsmodellen waar de omgeving van profiteert."

"Daarbij pleit ik voor revolverende fondsen op provinciaal niveau, gevuld met privaat en provinciaal geld, om zij-instromers een kans te bieden om boer te worden op een stoppend bedrijf. De landbouw lijdt er vandaag de dag onder dat de bedrijven te kapitaalintensief zijn. Stoppende bedrijven worden door buren overgenomen die daardoor groter groeien, maar die zien eigenlijk nooit het inkomen groeien. Het creëren van fondsen om de zij-instromers te helpen, doorbreekt het businessmodel en versterkt de kansen op een succesvolle transitie van de landbouw in de komende decennia."

Willen boeren en overheden hierin wel veranderen?
"Elke boer moet zijn of haar koers varen, maar ik ben ervan overtuigd dat veel boeren graag naar een model willen waarin ze meer invloed hebben op hun inkomsten. Ze zitten vaak gevangen in het businessmodel, met de bijbehorende hoge financiering. Daarom is er tijd nodig voor dit proces. Ik verwacht zo'n 30 jaar. Ik heb het gevoel dat dat besef er bij de politici ook wel is. En als dat niet zo is, creëert diezelfde overheid een probleem. Dan gaan we als landbouw door zoals we over de afgelopen decennia hebben gedaan en is er over 30 jaar amper tot geen boer meer over. Het lijkt mij, gezien het publieke debat, dat dat alleen maar verliezers oplevert."

Is de overheid medeverantwoordelijk voor hoe de landbouw zich heeft ontwikkeld?
"Absoluut. Vanaf net na de Tweede Wereldoorlog tot laat in de jaren '90 van de vorige eeuw heeft de overheid efficiëntie en schaalvergroting zelf gepropagandeerd. Bovendien houdt de overheid vernieuwing tegen door de wet- en regelgeving. Op die verantwoordelijkheid mag en moet de boerenstand de overheid aanspreken."

Hoe wilt je hier zelf met uw bedrijf op inspelen?
"Ik hoop ons bedrijf over de komende jaren zo te ontwikkelen dat ik het 'melkboertje van Aldeboarn' wordt. Een aanzienlijk gedeelte van de melk wil ik met toegevoegde waarde aan de man brengen in het dorp. Daarbij ben ik druk bezig om de mogelijkheden voor hooimelk te onderzoeken. Samen met Living Lab, Agriton, Hogeschool Van Hall Larenstein en LTO Noord Projecten wil ik wetenschappelijk onderbouwd krijgen dat melk van louter weidegras en hooi, dat dus niet gefermenteerd wordt, een hogere gezondheidsclaim mag dragen. Producten van deze melk hoop ik, samen met collega’s, op termijn via zorginstellingen voor een meerprijs te verkopen. Op die manier tracht ik echt waarde toe te voegen."

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.