Kunstmestdump en spanning zet EU op scherp

De import van Russische goederen – en dan met name aardgas - is de Europese Unie een doorn in het oog. Sinds 2022, toen het land Oekraïne binnenviel, is de EU bezig om de Russen pijn te doen met sanctiemaatregelen. Veel effect op de gasimport heeft dat niet. In de eerste zes maanden van dit jaar werd nog 20% van het volume geëxporteerd dat voor de oorlog naar Europa kwam. En dat terwijl de EU het liefst de gaskraan helemaal dicht wil hebben. Ook stikstofkunstmest vormt een achterdeur voor de Russen.

Drukkende import
Aardgas is het belangrijkste bestanddeel van stikstofkunstmest. Lage gasprijzen stelt Russische producenten in staat om tegen zeer lage prijzen te produceren. Bovendien hebben ze niet te maken met kostenverhogende vergroeningsmaatregelen, zoals in de EU wel het geval is. Volgens cijfers van brancheorganisatie Fertilizers Europe steeg de kunstmestimport vanuit Rusland dit seizoen met 117% ten opzichte van vorig seizoen. Het gaat om 1,78 miljoen ton. De meeste kunstmest gaat naar Polen (857.000 ton), Frankrijk (380.000 ton) en Duitsland (375.000 ton). In 2023 werd voor €1,4 miljard aan Russische kunstmestproducten geïmporteerd door de EU volgens data van Eurostat. Daarmee staat het op de zesde plek van de grootste producten. In 2022 was dat overigens €2,6 miljard.

Russische cijfers laten tot en met augustus een stijging van 43% zien in de import dit jaar, tot 3,3 miljoen ton. Deze data is afkomstig van marktbureau MMI. Er werd vooral meer stikstofkunstmest naar Europa gestuurd, maar ook de import van fosfaat steeg bijna 2,5 keer. Volgens Rosstat steeg de productie van kunstmest in Rusland in augustus met 12% tot 18,8 miljoen ton.

Weinig gekocht
Ondanks dat Russische schepen met kunstmest de Europese havens aan blijven doen beweegt dit boeren niet om veel kunstmest in te slaan. Agrifirm laat in een bericht aan haar leden weten dat tot op heden in Europa pas een derde van het kunstmestvolume is verhandeld ten opzichte van vorig jaar. Waarschijnlijk nemen bedrijven een afwachtende houding aan en hopen ze op dalende prijzen, terwijl de kans dat de prijzen verder stijgen volgens de coöperatie groot is. Ondertussen hebben veel leveranciers naar verluidt de opslagen wel vol liggen met meststoffen.

Agrifirm wijst ook op aanhoudende spanning in het Midden-Oosten die de prijs nu al opdrijft en de markt een onzeker karakter geeft. Verschillende internationale marktbureaus onderschrijven dat. Vooral de stikstofmarkt is gevoelig voor spanningen in dat deel van de wereld. Ook het scheepvaartverkeer kan geraakt worden.

Tot dusver hebben de conflicten op het Afrikaans continent relatief weinig impact gehad op de directe prijsvorming, maar dat is nu aan het kantelen. De helft van de wereldwijde ureumproductie is afkomstig uit Noord-Afrika, waarmee de regio essentieel is voor de mondiale kunstmestmarkt.

Fabrieken sluiten
In Europa krijgen producenten niet alleen de goedkopere Russische kunstmest voor hun kiezen, maar ook de steeds strengere eisen voor hun productiefaciliteiten. BASF sloot vorig jaar al een ammoniakfabriek in het Duitse Ludwigshafen en Yara maakte vorige maand bekend te stoppen met ditzelfde product in hun fabriek in Tetre in België. De productie van ammoniak verschuift naar elders in de wereld.

In 2040 moeten Europese producenten de uitstoot van broeigaskassen met 70% hebben gereduceerd ten opzichte van 2020. Nog eens tien jaar later moeten zij volledig klimaatneutraal produceren. Tijdens de half oktober gehouden jaarconferentie van Fertilizers Europe werd gehamerd op voedselzekerheid, de betaalbaarheid van voedsel en onafhankelijkheid bij de beschikking over meststoffen. De sector verwacht veel van de zogenoemde carbon capture and storage-technologie (CCS), die het mogelijk maakt om CO2 uit de lucht te vangen en om te zetten in kunstmest, waarmee als het ware een kringloop wordt gecreëerd in de kunstmestketen. Denemarken en Nederland zijn binnen de EU relatief ver met deze technologie. Andere lidstaten volgens voorzichtig. De brancheorganisatie vraagt om hulp van lidstaten om dit proces te versnellen.

Prijs blijft standvastig
Ondanks de nodige onrust bij producenten, de politiek en analisten is in de Nederlandse kunstmestprijzen nauwelijks een prijsstijging zichtbaar. Farmers4All hanteert voor KAS, kali 60 en tripelsuperfosfaat al drie maanden lang hetzelfde prijsniveau. Ook in de prijzen die WUR maandelijks publiceert, is nauwelijks een prijsstijging zichtbaar.