Koolzaadareaal wil uitbreiden, maar kan dat?

Het verhaal van koolzaad in de EU is bekend. Na het wegvallen van de toelating voor gecoat zaaizaad met neonicotinoïden (in 2015) deed de teelt een flinke jas uit. Veel gewassen 'verongelukten' vlak na het zaaien, doordat veel schade ontstond van de koolzaadglanskever. In het Verenigd Koninkrijk zijn de problemen nog steeds groot, maar ook in Duitsland en Frankrijk zagen akkerbouwers het niet meer zitten. Ook droge zomers hebben de teelt niet geholpen.

Areaal en opbrengst stijgen
Inmiddels is veel leergeld betaald. Het areaal steeg in het afgelopen teeltseizoen voor het eerst sinds jaren in de EU. De Europese Commissie rekent met 5,74 miljoen hectare, wat een toename van bijna 8% is. Daarmee komt de oppervlakte nipt boven het vijfjarig gemiddelde uit. De geschatte opbrengst bedraagt bijna 18 miljoen ton. Dat is 4,3% bovengemiddeld. Polen, Frankrijk en Duitsland zijn de die grote landen voor de teelt. Daar groeide de teelt weer boven de 1 miljoen hectare.

Weinig gewassen hebben zo'n achtbaanrit achter de rug als koolzaad. Eind april bereikte de termijnmarkt in Parijs een recordhoogte van €1.081,25 per ton voor oogst 2021. Het ging vervolgens hard omlaag. Na een opleving eind juli – met een tijdelijke top van €663,75 per ton – is de prijs opnieuw afgenomen. Na de expiratie van het julicontract stabiliseert het prijsniveau op de termijnmarkt nu tussen de €650 en €660 per ton voor levering november.

Prijs nieuwe oogst bovengemiddeld
Maandag sloot de koers op flink lager op €632,25. Met €624 per ton is de prijs voor oogst 2023 (slotkoers maandag 15 augustus van het augustus 2023 contract) nog steeds perspectiefvol. Een flink grotere soja-oogst in de Verenigde Staten laat de markt voor plantaardige oliën maandag roodkleuren. Ook het prijsniveau van palmolie is flink gedaald, wat eveneens impact heeft voor koolzaad. Met een vijfjarig gemiddelde van €415 per ton blijft de langetermijnverwachting van koolzaad bovengemiddeld.

Het Duitse UFOP (Union zur Förderung von Öl- und Proteinpflanzen) meldt maandag dat het areaal in Duitsland waarschijnlijk toeneemt voor oogstjaar 2023. De huidige droogte zorgt ervoor dat koolzaad zaaien voor veel akkerbouwers een gok is. Tot 12 september kan probleemloos koolzaad worden gezaaid, schrijft UFOP. Daarna is het te laat. Daarbij is sprake van voortschrijdend inzicht. In 2018 zaaiden veel boeren vroeg, in de hoop dat het ging regenen. Dat gebeurde niet waarna veel gewassen zicht niet goed ontwikkelden. Later zaaien met regen op de hand wordt als beter alternatief gezien.

Wachten op regen
Alle Europese landen hebben met deze uitdaging te maken. Wellicht dat het in Polen iets minder speelt, omdat daar lokaal flinke regenbuien zijn gevallen. Toch is het ook daar overwegend droog. Ook Britse boeren gokken meer op koolzaad, zoals afgelopen seizoen al is gebeurd. Overheidsbureau AHDB denkt dat er per regio grote verschillen zijn. Gebieden waar wel neerslag is gevallen bieden perspectief voor koolzaad, maar in het gortdroge Oost-Engeland zijn de kansen klein dat hier nog een gewas kan worden gezaaid. Ook wordt geadviseerd om tot in september te wachten.

In Nederland is de teelt erg bescheiden en geconcentreerd in het noordoosten van Groningen. Koolzaadtelers die Boerenbusiness sprak geven aan dat de ervaren telers iets meer uitzaaien, als dat past in het bouwplan, maar dat er nauwelijks nieuwe instappers zijn. Ook de verwachtingen van tarwe zijn goed en deze teelt wordt als minder risicovol gezien. Een voordeel is wel dat tarwe na koolzaad in de regel meer opbrengt. De lagere verwachtingen voor suikerbieten kunnen ook zorgen voor een uitbreiding in graan en koolzaad. Traditioneel wordt een bouwplan met intensief bieten en koolzaad vermeden.

Internationale concurrentie
Ondanks een kleiner areaal (5% minder) verwacht de Canadese overheid dat dit jaar 18,4 miljoen ton koolzaad gaat worden geoogst. Dat is maar liefst 32% meer dan in 2021/22, toen de oogst door droogte desastreus slecht was. In het Wasde-rapport staat dat de export waarschijnlijk met meer dan driekwart kan toenemen, tot 8,8 miljoen ton. Het Amerikaans landbouwministerie scherpt de cijfers voor de Australische koolzaadoogst ook flink aan: 6,1 miljoen ton, wat een stijging van 700.000 ton betekent op vorige maand. Ook de koolzaadproductie in Rusland wordt als recordhoog betiteld met 3,9 miljoen ton (+1,1 miljoen ton). Afgelopen najaar hebben Oekraïense boeren een groter areaal koolzaad ingezaaid. De opbrengst is goed, maar de export is een probleem. Het uitgevoerde volume agrarische producten ligt 46% lager dan vorig jaar het geval was.

Wat seizoen 2022/23 gaat brengen voor koolzaad is moeilijk te voorspellen. De start in Europe is verre van ideaal en de kans dat dit verandert neemt zienderogen af. Met een goede oogstverwachting in onder andere Canada, Australië en Rusland heeft de koolzaadmarkt weinig redenen om te geloven in een plotselinge opleving. Ook de alternatieve plantaardige oliemarkten spelen daarbij een belangrijke rol. De penibele Oekraïense situatie verdwijnt hiermee iets naar de achtergrond en speelt in ieder geval een tweede rol. Daarmee kan de markt terugkeren naar 'normaal' met prijsniveaus rond €400 per ton. De huidige termijnkoers boven de €600 is daarmee zo gek nog niet voor akkerbouwers die willen indekken.