Kan teelt van koolzaad in Nederland weer opbloeien?

Halverwege de vorige eeuw stond er ruim 30.000 hectare koolzaad in Nederland, maar inmiddels is daar vrijwel niets meer van over. De laatste jaren is het steeds verder afgenomen tot 1.501 hectare in 2021. In Nederland wordt vooral winterkoolzaad verbouwd en deze hectares zijn voornamelijk terug te vinden in het noordoosten van Nederland. Ook in Europa daalt het areaal al jaren. Daar kan komend groeiseizoen met de huidige hoge prijzen mogelijk verandering in komen.

Prijs naar boven ingezet
Al geruime tijd neemt de vraag van oliehoudende zaden toe. Sinds eind 2020 loopt het prijsniveau van koolzaad dan ook gestaag op. Zelfs toen de Europese oogst afgelopen seizoen bovengemiddeld was, ontstond toch een tekort. De vraag binnen de EU was groter dan het aanbod. Canada, een grootmacht in koolzaad, ging dat tekort wel even aanvullen. Niets bleek minder waar. De oogst viel daar behoorlijk tegen met een uiteindelijke opbrengstverlaging ruim 14% naar 12,6 miljoen ton. Het gevolg was duidelijk: gedurende het jaar 2021 bleef de prijs van koolzaad naar boven klimmen.

Na een lichte daling in januari schoot de prijs in februari weer omhoog. De oorlog in Oekraïne bracht een ongekend prijsniveau op de Matif in Parijs: de grens van €1.000 per ton werd doorbroken op 23 maart. Inmiddels schommelt de prijs rond de €950 per ton. Toch is de top mogelijk nog niet bereikt. De reden hiervoor is een potentieel tekort aan zonnebloemolie uit Oekraïne. Het land is normaliter met 4,4 miljoen ton goed voor ruim 27% van de totale wereldproductie zonnebloemolie. Op dit moment is de voorraad zonnebloemolie lager dan normaal, maar als de oorlog aanhoudt dreigt er na dit seizoen een tekort. In de zoektocht naar alternatieven voor zonnebloemolie, kunnen bedrijven uitkomen op koolzaadolie.

Een toename van plantaardige oliën is al langere tijd een trend, maar wordt nu versterkt door de spanningen in Oekraïne. "Het gebruik van dierlijke vetten en oliën staat onder druk en wordt steeds ingewikkelder. Daardoor zie je meer belangstelling voor duurzame en regionaal geproduceerde plantaardige oliën en is de vraag hiernaar hoger geworden", legt Erik Schieven uit. Hij is voorzitter van de Coöperatieve Koolzaadvereniging Oost-Nederland (Colzaco). Met deze prijzen is het prettig zaken doen als je koolzaad hebt, maar zomaar even meer produceren gaat niet. "We kunnen nu even meeliften met de olie vraag in de markt, maar het koolzaad uit oogst 2021 is straks gewoon op." De nieuwe oogst gaat een gedeelte aanvullen, maar dat is lang niet genoeg voor de gehele voorraad plantaardige oliën die we komend jaar nodig hebben. Volgens Schieven blijft de prijs van koolzaad daardoor ook na de oogst van dit seizoen op een relatief hoog niveau. Volgens hem is een tekort dan ook niet ondenkbaar.

Koolzaad heeft perspectief
In Nederland wordt met name winterkoolzaad geteeld. "De huidige prijzen en een sterke vraag kunnen de teelt van koolzaad aantrekkelijker maken. Neem daarbij de nieuwe generatie rassen en je oogst gemakkelijk een ton meer dan in het verleden",  vertelt Martijn van Overveld, productmanager van Limagrain. Zo worden er met winterkoolzaad opbrengsten gehaald van 5,2 ton per hectare. "Deze extra opbrengst komt hoofdzakelijk door de resistentie tegen het vergelingsvirus, een probleem waar weinig aandacht aan werd besteed". Een andere bijkomstigheid is de verbeterde gebruiksefficiëntie van stikstof in de nieuwe rassen: "Met dezelfde hoeveelheid stikstof kun je meer koolzaad oogsten of, je haalt dezelfde opbrengst met minder stikstof. Deze eigenschap komt beter naar voren met de huidige kunstmestprijzen."

Volgens Van Overveld heeft de teelt van koolzaad, gelet op de huidige ontwikkelingen, dan ook perspectief. Wel is het lastig om winterkoolzaad in het bouwplan toe te passen door het inzaaitijdstip: "Koolzaad moet je uiterlijk eind augustus of begin september zaaien. Op dat tijdstip staan vaak andere gewassen nog op de percelen." Dat is ook een van de oorzaken dat de teelt vooral in het noordoosten van Groningen is geconcentreerd. Koolzaad past daarbij perfect in een continuteelt van granen.

Geen ruimte voor koolzaad in Nederland
Schieven ziet de toekomst minder rooskleurig in voor de teelt van koolzaad in Nederland. Volgens hem is in productie en afzet van koolzaadolie voldoende ruimte om te groeien. "Maar die ruimte om koolzaad te telen is er in Nederland eigenlijk nauwelijks door de intensieve teelten van gewassen als aardappelen en suikerbieten de totale druk op de grond in Nederland. Het zaaimoment is van zeer grote invloed en je kunt koolzaad ook maar eens per vier jaar telen op hetzelfde perceel." Hierdoor is het voor menig teler een behoorlijke puzzel om weer te beginnen met de teelt van winterkoolzaad."

Schieven ziet de koolzaadteelt in Nederland graag groeien, ondanks de beperkte mogelijkheden in de intensieve bouwplannen. Hij moedigt telers dan ook aan. "De teelt van koolzaad is ontzettend goed voor de bodemvruchtbaarheid en biodiversiteit." Ook laat het gewas een goede bodemstructuur achter voor een teelt in het volgende seizoen.