Graanexport Zwarte Zee blijft onmogelijk

Toen Rusland op 24 februari buurland Oekraïne binnenviel, kwam de export vanuit de Zwarte Zee en Zee van Azov direct stil te liggen. Inmiddels zijn er zo'n driehonderd schepen die een kleine maand stilliggen en niet kunnen laden of lossen in een van de havens. In de eerste oorlogsdagen werden meerdere schepen tot zinken gebracht door mijnen. Over het exact aantal schepen is veel onduidelijkheid. Het getal driehonderd wordt in de media veelvuldig genoemd, maar er zijn ook bronnen die over honderd schepen spreken.

Schepen vertrokken
Op 15 maart zijn vijf schepen met graan vertrokken uit de Oekraïense havenstand Berdjansk. Volgens Oekraïense bronnen hebben Russen die schepen gestolen en naar hun eigen land gebracht. Andere bronnen zeggen dat de schepen zijn vertrokken omdat de Russische troepen aanlegplaatsen nodig hebben om goederen voor de invasie aan te voeren.

Ondertussen is een gedeelte van de Zwarte Zee onveilig doordat mijnen zijn gelegd. Dat is niet alleen een probleem voor Oekraïne, maar ook voor de Roemeense havenstad Constanța. Dit Europese land is een belangrijke exporteur van onder andere tarwe. Dit seizoen heeft het 6,5 miljoen ton tarwe om te exporteren. Daarmee is het de grootste EU-exporteur van tarwe; bijna driekwart van alle tarwe-export in de EU komt uit dit land. Landen in het Midden-Oosten zijn grote klanten, zoals Egypte. Roemenië oogstte afgelopen jaar een record van 34 miljoen ton graan.

Is export mogelijk?
Zelfs wanneer Oekraïense boeren wel kunnen zaaien, bemesten en oogsten is het dus maar zeer de vraag of deze producten uitgevoerd kunnen worden. In de eerste plaats moet uiteraard de eigen bevolking worden gevoed én de kans bestaat dat Rusland zich tegoed doet aan de broodmand van het continent Europa. Ook dat is een what if-scenario. Wanneer de export van granen vanuit Rusland volgend seizoen niet op gang komt heeft het land zelf ruim voldoende voorraad. Voor het Afrikaans continent zit het gevaar vooral in de tarwe. In de EU wordt het gemis van zonnebloemolie sterk gevoeld.

Wanneer de Russische bezetter wel uitvoer toelaat moeten schepen de havens wel aan kunnen doen. Meerdere grote rederijen gaven al eerder aan niet op Oekraïne te varen uit vrees voor het niet meer kunnen vertrekken, of een gevaarlijke reis onderweg. Dit geldt ook voor schepen die van en naar Rusland varen. Het westen acht de kans aanwezig dat Rusland de uitvoer van graan – en dan vooral tarwe – stillegt als pressiemiddel wanneer het zelf verder gepijnigd wordt. Het land produceert zo'n 80 miljoen ton tarwe en exporteert wereldwijd 30 miljoen ton. Oekraïne iets minder: 20 tot 25 miljoen ton.

Gevolgen door tekorten
Een tekort aan tarwe in de EU is bij het wegvallen van deze twee landen niet aan de orde. Met 139 miljoen ton tarwe is de EU wereldwijd de grootste producent, gebaseerd op cijfers van het Amerikaanse USDA. China staat met 137 miljoen ton op twee en India met 109,5 miljoen ton op drie. De EU importeert wel veel zonnebloemen (en olie) en korrelmaïs. Dat heeft directe impact op voedselprijzen en veevoerprijzen.

Veel hangt nu af van het Oekraïense voorjaar. De wintergranen (95% van alle tarwe en gerst wordt in de herfst gezaaid) zijn goed de winter uitgekomen maar moeten nu bemest en gespoten worden. Dat gebeurt mondjesmaat. President Zelensky riep al direct na de invasie op dat boeren er alles aan moesten doen om hun werk voort te zetten, al is dat in veel gevallen erg gevaarlijk. Mannen hebben dienst genomen in het leger en brandstof heeft ook die prioriteit.

Boerderijen zijn doelwit
Nieuw is dat de Russische bezetters doelbewust agrarische bedrijven tot doelwit maken van hun acties. Erven worden gebombardeerd en machines vernietigd. Ook zouden ladingen met graan in beslag worden genomen. Op sociale media doen filmpjes de ronde waarop te zien is hoe agrarische bedrijven kapot zijn geschoten. Worden deze acties op grote schaal uitgevoerd dan brengt het de oorlog in een nieuwe fase. Seizoen 2022-2023 kan dan als grotendeels verloren worden beschouwd met consequenties voor veel landen wereldwijd.