Wat zijn de effecten van oorlog op fysieke markt?

Markten houden niet van onzekerheid en als een oorlog -naast heel veel leed- nou iets met zich meebrengt dan is het wel onzekerheid. De spelers op die markten (aanbieders, afnemers en speculanten) hebben zich zo goed en zo kwaad geprobeerd in te dekken tegen de mogelijke effecten van de oorlog, die voor vrijwel iedereen als complete verrassing kwam.

Wisselwerking
Op de aandelenbeurzen en op de termijnmarkten waren deze effecten met name donderdagochtend extreem. Beleggers stapte massaal uit aandelen en zochten een veiligere haven voor hun geld. Liquide houden was volgens velen, met het oog op mogelijk scherpe wisselkoersdalingen, niet de veiligste optie. Dat waren bijvoorbeeld grondstoffen en goud. Dat effect is nog eens versterkt door de positie van zowel Oekraïne als Rusland in agrarische grondstoffen. Beide landen zijn agrarische grootmachten, vooral op het gebied van tarwe, maïs en zonnebloemolie. Daarnaast beschikt Rusland ook nog eens over een omvangrijke voorraad delfstoffen. Van olie en gas tot ijzer- en nikkelerts. De ontstane onzekerheid over het mogelijk wegvallen van de leveringen van Rusland, in combinatie met geld waarvoor een veilig haven werd gezocht, had een elkaar versterkend effect. De aandelenbeurzen zakten, terwijl bijvoorbeeld ruwe olie, tarwe en goud omhoog werden gestuwd.

Rationeel gezien is die reactie misschien te extreem geweest. Maar handel wordt nu eenmaal niet zuiver op feiten gedaan. Emotie en onderbuikgevoel spelen (ongemerkt) altijd een rol, zelfs bij de meest doorgewinterde traders. En als het spel eenmaal op de wagen is, is er vaak geen houden meer aan. Dat wordt volgens sommige experts zelfs nog wat versterkt door de rekenmodellen en analyses die ook wat van slag raken door vreemde prijsbewegingen. Dat de extreme prijzen zoals €344 voor tarwe op de Matif (een all-time high) niet lang stand hielden, was realistisch gezien te verwachten. Een correctie zoals die sinds gisterenmiddag is ingezet op vrijwel alle markten en is in zekere zin logisch.

De tarwe op de Matif blijft nog steeds noteren boven de koers van begin deze week. Een half uur voor het sluiten van de beurs staat de koers voor de oude oogstcontracten op circa €290 per ton en voor de nieuwe oogst rond de €270 per ton. De CBoT laat een soortgelijke prijsbeweging zien. Koersen dalen, maar maïs en tarwe blijft nog wel boven het niveau van begin deze week. Brent-olie noteert tijdens het schijven $97,41 per vat. Dat is gelijk aan woensdag. Gas blijft wel relatief hoog geprijsd. Met €90,40 per MWh staat de TTF circa €20 hoger dan begin deze week.

Wat doet de fysieke markt?
De grote vraag is nu: hoe gaat de fysieke markt zich ontwikkelen? Voor wat betreft olie is Rusland een speler van belang, maar dat is mogelijkerwijs ook het land uit te krijgen buiten eventuele westerse sancties om. China staat bij wijze van spreken al klaar om de olie af te nemen, inclusief een eigen betaalsysteem. En ook India staat niet bepaald te dringen om zich achter de VS en de EU te scharen. Reuters meldt dat India de mogelijkheden verkent om met Rusland betalingsverkeer in roepies op te zetten, om zo de schok voor de eigen economie te verzachten. Rusland is met name als kunstmestleverancier essentieel voor India. De olie die op deze manieren Rusland uitvloeit, gaat hoogstwaarschijnlijk af van de olie die anders uit bijvoorbeeld het Midden-Oosten had moeten komen. Verstoringen gaan er zeker zijn, maar voor de levering van olie lijken er toch wel wat alternatieven.

Bij gas wordt het vinden van nieuwe markten voor Rusland op de korte termijn al lastiger. LNG is relatief makkelijk over de wereld te sturen, maar dat is maar een klein deel van de totale Russisch gas export. Conventioneel aardgas, dat is de bulk. Daarvan loopt het transport vrijwel uitsluitend via pijpleidingen. Die infrastructuur is echter vooral gericht op Europa. Ook hier kan China de nieuwe afzetmarkt worden, maar daar gaat tijd overheen. Een nieuwe pijpleiding bouwen kost normaal jaren. De aanleg van de circa 1.200 kilometer lange Nord Stream 1 kostte zes jaar. De problemen voor Europa zijn acuter wanneer Rusland stopt met de gasleveringen. Voor olie zijn met passen en meten wel oplossingen te vinden. Voor aardgas zijn er simpelweg geen leveranciers die in het gat van Rusland kunnen springen. Deels vanwege de al eerder aangehaalde infrastructuur, maar zeker ook qua capaciteit.

Is er voldoende graan?
Op de granenmarkt is het vooral onzekerheid wat de klok slaat. Veel internationaal opererende bedrijven hebben eigen kantoren en overslaglocaties. Voor hun is de veiligheid van het personeel de eerste prioriteit. Havens en ook bijvoorbeeld spoorlijnen voor de aanvoer uit de teeltgebieden zijn ook militaire doelen. Volgens insiders kunnen schepen die nu in de Oekraïense Zwarte Zee havens liggen geen kant op. Ook moet het laden nog beginnen of zijn ze net vol. Verder is totaal onduidelijk wat de schade aan de infrastructuur is. Zelfs in dit digitale tijdperk, waarbij je de soldaten haast real-time kunt volgen, is het nog steeds lastig een overzicht van de gebeurtenissen te krijgen. Een verstoring van enkele dagen of wat langer is goed op te vangen, dat zijn de handelaren ook na een storm of iets dergelijks gewend.

Blijft de Zwarte Zee echter voor langere tijd niet toegankelijk, wordt het anders. Europa is netto exporteur van tarwe dus wat dat betreft vallen de gevolgen hier waarschijnlijk mee. Voor maïs (en dan vooral de non-GMO maïs die niet veel voorhanden is op de wereldmarkt) en plantaardige zonnebloemolie ligt dat anders. Daar moeten alternatieven voor gezocht worden. En de andere vraag die nog niet is te beantwoorden: waar gaan landen die normaal uit het Zwarte Zee-gebied tarwe importeren naar toe uitwijken? Europa is voor de vaste afnemers die normaal in het Zwarte Zee gebied kopen uit Afrika en het nabije Oosten een logische keuze.

(Foto: een graanterminal in de haven van Odessa (Oekraïne) aan de Zwarte zee in 2021.)