Komt het nog goed met koolzaadteelt in Europa?

Voor veel telers wordt de teelt van koolzaad steeds minder rendabel. De problemen met virus nemen toe, terwijl het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen wordt ingeperkt. Daarnaast spelen ook de extremer wordende weersomstandigheden de telers parten. Met dit in het achterhoofd heeft Cash Crop (in samenwerking met externe experts en het Thünen Instituut) een rapport gepubliceerd over de uitdagingen en vooruitzichten van de koolzaadproductie. Want, die zijn er volop.

Afname in areaal
Over de afgelopen jaren is het areaal in de grote koolzaadproducerende landen behoorlijk afgenomen. In het grootste Europese koolzaadland: Frankrijk, is het areaal in de afgelopen jaren redelijk constant gebleven tussen 1,4 en 1,6 miljoen hectare. Maar, voor 2019 is wel een fikse daling zichtbaar, want in dat jaar komt het areaal niet verder dan 1,1 miljoen hectare. Ook in Duitsland is het areaal behoorlijk gekrompen: van 1,47 miljoen hectare in 2013 naar 1,23 miljoen hectare in 2018. En tussen 2018 en 2019 is deze afname nog extremer, want in seizoen 2019 kwam het areaal slechts op 856.800 hectare uit.

Ook in Nederland is het koolzaadareaal over de afgelopen jaren flink afgenomen, al is de teelt hier nooit heel groot geweest. Zeker niet in vergelijking tot landen als Frankrijk, Duitsland, Polen (850.000 hectare) en het Verenigd Koninkrijk (406.000 hectare). Sinds 2013, toen de oppervlakte ongeveer 3.500 hectare bedroeg, is het areaal gekrompen naar 1.840 hectare in 2019.

Opvallend is dat het koolzaadareaal buiten Europa juist toegenomen is. In Canada, 's werelds grootste producent en exporteur van koolzaad, steeg het areaal afgelopen jaren met 1 miljoen hectare tot circa 9 miljoen hectare. Ook in Australië is de koolzaadteelt weer wat toegenomen: van gemiddeld 2 miljoen hectare in 2011 naar een stabiele 2,75 miljoen hectare in 2017 en 2018. Echter, hoewel het areaal buiten de Europese Unie toeneemt, blijft het aantal tonnen per hectare in Europa duidelijk boven het niveau van Canada en Australië. In Europa komt gemiddeld 3 ton per hectare van het land, waar dat in Canada en Australië slechts 2 ton per hectare is.

Toename van virus, beperking in gewasbescherming
Een van de grootste uitdagingen voor de koolzaadteelt is de toename van virus overgedragen door insecten in combinatie met het groeiend aantal beperkingen op het gebied van gewasbescherming. Sinds het verbod op neonicotinoïden is de insectenpopulatie in de meeste 'hotspots' voor de teelt van koolzaad fors toegenomen. Met name in het Verenigd Koninkrijk en delen van Noord-Duitsland kampen telers hiermee, waardoor opbrengsten beneden het gemiddelde uitkomen. De ontwikkeling van resistente rassen is en blijft dus belangrijk in Europa, al is het nog maar de vraag of de opbrengsten dan wel rendabel zijn.

In Australië en Canada speelt bovenstaande een minder grote rol. Hoewel ook daar sprake is van een toename van de insectenpopulatie, geven de onderzoekers aan dat in deze landen meer mogelijkheden zijn om verspreiding van virus en ziekten in koolzaadpercelen te onderdrukken door middel van gewasbescherming. Toch is er wel angst, omdat de druk op een neonics-verbod ook hier toeneemt. Mocht bepaalde gewasbescherming in Canada niet meer mogelijk zijn, dan kan dit zeer grote effecten hebben op de koolzaadproductie. Vooral met het oog op de populariteit van het gewas en de krappe teeltrotaties.

Teeltrotatie moet anders
Een krappe teeltrotatie is overigens iets waar telers van koolzaad juist van af zouden moeten zien, zo staat in het onderzoeksrapport. Experts raden aan de teeltrotatie op termijn te veranderen om zo de teelt van koolzaad rendabeler te maken. Op dit moment wordt koolzaad iedere 2 of 3 jaar geteeld, maar de verwachting is dat dit op termijn elke 5 tot 6 jaar moet worden. Dat dit voordelen kan hebben, blijkt uit Franse ervaringen. In Frankrijk is de teeltrotatie al jaren breder en diverser dan in andere Europese landen en uit gegevens blijkt dat het probleem met virus en ziekten in koolzaad hier minder is.

Er hangt volgens de experts nog een voordeel aan het verbreden van de teeltrotatie. Het stelt akkerbouwers namelijk in staat om betere onkruidbestrijdingsstrategiën te implementeren. De vroege zaaidata voor winterkoolzaad zorgen ervoor dat er momenteel geen tot weinig tijd is om onkruid tegen te gaan, waardoor het volgende (graan)gewas een hogere onkruidbelasting heeft. "Door de rotatie te verbreden, kunnen strategieën beter worden geïmplementeerd", zo melden de onderzoekers in het rapport.

Op zoek naar alternatieven
De zoektocht naar alternatieven is niet gemakkelijk. Uit analyse blijkt dat vervangende gewassen economisch nog slechter presteren in Europa. Het betekent al gauw een verlies van €100 tot €150 per hectare. In andere woorden: de opbrengst van koolzaad moet ruim 20% onder het gemiddelde van de jaren 2016 tot 2018 liggen voordat het gewas het op één na beste alternatief is.

Opvallend is dat dit in Canada en Australië wederom tegenovergesteld is. Daar leveren de alternatieve teelten (bijvoorbeeld de teelt van erwten) al meer op wanneer de koolzaadopbrengst zo'n 10% onder het gemiddelde van de laatste 3 jaar uitkomt. Te verwachten is dan ook dat de Europese koolzaadteelt ook de komende jaren voor meer dan genoeg uitdagingen blijft staan. Als gevolg hiervan zal ook het areaal verder afnemen.

Het gehele rapport is hier te bekijken.