De komende weken zijn cruciaal voor het oplossen van het mestprobleem in Nederland. Er is voor de jaren 2024 tot en met 2026 een oplopend mestoverschot en dat vergt pijnlijke ingrepen. Deels zijn die te verzachten via technische aanpassingen, zoals het niet meer dubbel belasten van de veehouderij voor gasvormige verliezen uit de mest, verkleinen van bemestingsvrije zones en het creëren van voldoende ruimte via Renure, waarbij mest wordt bewerkt tot kunstmestvervanger.
Maar nog steeds dreigen pijnlijke keuzes, zoals een zware ingreep in de intensieve veehouderij. Dat lijkt alleen over varkens en kippen te gaan, maar ook het lot van 465.000 melkkoeien en 3,5 miljard kilo melk staan op het spel, zo berekent John Spithoven, adviseur van Stichting Stikstofclaim en een erkende autoriteit op het mestdossier.
Minister Femke Wiersma van LVVN probeert zo goed mogelijk door het dossier heen te laveren, maar ziet zich geconfronteerd met allerlei obstakels, zoals coalitiegenoten die dwars door haar plannen heen dreigen te stomen (amendement Holman), academische ruzies over de gasvormige verliezen en een impasse in het Brusselse Nitraatcomité over de randvoorwaarden van Renure.
Toenemende opgave
De opgave is ondertussen groot. Dit jaar wordt het overschot berekend op 33 miljoen kilo stikstof. De afzetkosten daarvan worden bij €30 per kuub berekend op €250 miljoen. Kan dit niet worden afgezet, dan moeten 250.000 melkkoeien weg, Volgend jaar loopt het overschot op tot 60 miljoen kilo stikstof, goed voor €600 miljoen afzetkosten (afzet wordt duurder) en bijna 470.000 melkkoeien. In 2026 berekent de minister het overschot op 78 miljoen kilo stikstof, maar dan is er misschien weer een nieuwe derogatie.
Zuinige CDM
Vanuit de veehouderij bestond de hoop dat een belangrijk deel van dit overschot kon worden weggenomen door een stevige correctie van de gasvormige verliezen. Daar zit echter een stevig eerste probleem. De mestadviescommissie van de minister, de CDM, ziet mede vanwege eerder ingenomen stellingnames slechts ruimte voor een bescheiden aanpassing en stelt voor om deze verliezen vast te stellen op 14%. Dat komt neer op 5 miljoen kilo extra plaatsingsruimte op land.
Het advies van de commissie is echter aan de onderkant van de bandbreedte. De bovenkant is 24%. Zou een middenpositie worden ingenomen, waar andere deskundigen voor pleiten, dus 19%, dan zou dit heel veel meer ruimte bieden, want elke procent meer is goed voor 2,5 miljoen kilo stikstof. Het midden is dus goed voor 12,5 miljoen kilo minder overschot.
Van der Plas en Holman
Smallere bufferstroken en meer export kunnen samen 1,7 miljoen kilo winst opleveren, zo is berekend. Ook opkoop van bedrijven helpt, evenals afroming van productierechten bij verhandeling. Maar daar wringt het ook alweer. Minister Wiersma wil meer afromen bij de intensieve veehouderij dan haar partijleider Caroline van der Plas wil. Daar zit echte pijn. NSC'er Harm Holman wrijft nog extra zout in de wond met een amendement dat als strekking heeft nog meer mestproductie op te ruimen in de intensieve veehouderij. Het zou het mestprobleem misschien wel grotendeels oplossen, maar het zou de coalitie ook kunnen laten ontploffen. Holman weet namelijk heel goed waar de pijn ligt en zoekt voor zijn amendement steun buiten de coalitie.
Kwart melkproductie
En zonder pijn voor de niet-grondgeboden melkveehouderij is het plan van Holman ook niet, want als hij zijn zin krijgt, hangt een generieke korting in de lucht ter hoogte van 3,4 miljoen kilo fosfaatrechten. In het ergste geval kan 3,5 miljard kilo melk, ofwel een kwart van de melkproductie, verloren gaan door een stapeling van tegenslagen.
Dit scenario heeft alle kenmerken van een snelkookpan voor zowel regering als landbouw. Als er deze week geen oplossing wordt gevonden, is het weer crisis in de coalitie.
Verdeeld Nitraatcomité
En dan is er nog Renure, door voormalig landbouwminister Piet Adema gepresenteerd als dé oplossing voor het mestoverschot. Sinds hij meldde dat er Europese toestemming voor is, bestaat er een impasse over in het Europese Nitraatcomité. Dit gezelschap heeft van de oude Europese Commissie te horen gekregen dat er een versoepeling nodig is van de oude regels, maar de vertegenwoordigers van ledenstaten worden het niet eens over hoe die nieuwe regels moeten worden uitgewerkt. Dertien lidstaten staan tegenover dertien andere en een paar onthoudingen. Formeel is het Nitraatcomité een technisch-wetenschappelijk adviescomité, maar de verslagen vermelden een politieke discussie, die maar niet verder komt.