De vergelijking tussen het aanstaande kabinet-Schoof en het kabinet-Balkenende I uit 2002 is al vele malen getrokken. Ook toen werd een atypische regeringscoalitie gevormd en struikelden aspirant-bewindslieden soms al voordat ze goed en wel waren begonnen. Één kandidaat moest deze week al afhaken.
Voor de deelnemende partijen valt er veel waar te maken en is het tegelijk ook op eieren lopen, want de hele oppositie, plus veel andere deelnemers in het Haagse circus - pers incluis – denken dat het niet gaat lukken, of in ieder geval geen lang leven is beschoren. En anders helpen ze graag mee om het te laten mislukken.
Ambtenaren willen meeregeren
Ambtenaren die dachten dat ze het niet meer zouden trekken onder al die vreemde vogels van buitenaf waren er in 2002 nog niet zo veel als nu. Dat is wel een verschil. Er werd meer gelachen om de onervaren nieuwkomers, die soms hun eigen (veel duurdere) auto prefereerden boven de dienstauto. Ambtenaren waren destijds ook nog veel meer dienaren van de macht. Nu hebben ze vaker de neiging te willen meeregeren en hebben ze kennelijk ook het gevoel dat ze daar het recht toe hebben.
Gaza-brief
Een frappant voorbeeld daarvan is de recente 'ambtenarenbrief' met betrekking tot Gaza. Een grote groep ambtenaren gaf aan erg veel moeite te hebben met het beleid van Rutte IV inzake de oorlog in Gaza, zo heette het en drong aan op een ander beleid. De staatssecretaris van Binnenlandse Zaken bood ze ook nog een luisterend oor. Uit stukken die zijn opgevraagd met betrekking tot deze brief, komt naar voren dat het met name een groep ambtenaren was op de ministeries van LNV en Economische Zaken. Onduidelijk is waarom juist zij en waarom juist daar.
Koning legt uit
Treffend en simpel was de reactie van onze koning op dit soort emoties. "Wij hebben een uniek ambtenarensysteem. Het feit dat een ambtenaar loyaal is aan wie dan ook de politieke baas is, is een fantastisch systeem dat ik ook zeer steun, maar het staat iedereen vrij om, als dat niet met zijn of haar geweten overeenkomt, een andere baan te zoeken", zo zei hij tijdens een werkbezoek in de VS.
Voor het ministerie van LNV lijken de kaarten geschud. De Friese gedeputeerde Femke Wiersma (BBB) is kandidaat voor het ministerschap van oud-LNV. Geboren Amsterdammer Jean Rummenie (ook BBB), die een half leven lang ergens landbouwraad was, is voorgedragen als staatssecretaris. Een minister voor stikstof komt er niet meer. Dat dossier pakt Wiersma er vermoedelijk bij. Waterkwaliteit komt in handen van Barry Madlener (PVV) als minister van I&W.
Verrassing die het niet was
In de voorbije week leek het nog even spannend wie de BBB naar voren zou schuiven als minister van LNV. De voordracht van Wiersma was voor velen een verrassing, omdat ze als gedeputeerde en IPO-bestuurder al een stevige portefeuille heeft en ook daar nog veel werk te doen is. Bovendien leken meer geschikte kandidaten voorhanden. Uiteindelijk stemde een meerderheid van BBB-gedeputeerden voor de voordracht van Wiersma, zo komt naar buiten. Achteraf lijkt de keuze voor haar al lang besloten.
Verkorte consultatie
Met de missie die de BBB zich heeft gesteld is er meer dan genoeg werk te doen voor de nieuwe bewindslieden op LNV. Wiersma kan bij wijze van spreken direct aan de slag met de laatste klus van voorganger Piet Adema. Die is bezig om op grond van zijn laatste bevoegdheden nog snel even een regeling er door te jassen waarmee fosfaatrechten extra worden afgeroomd en de druk op de mestmarkt verder toeneemt. Vanwege de haast heeft hij de verplichte internetconsultatie (het Verdrag van Arhus verplicht tot bekendmaking vooraf van beoogde milieumaatregelen) maar even verkort. Volgens hem omdat het andere te kort dag is om de nieuwe wetgeving per 1 januari 2025 rond te hebben. Tot maandag kunnen boeren reageren.
Uit ingesleten pad
Het is slechts één element uit het derogatiedossier waar de BBB zaken in wil veranderen. Op zich lijken daar de mogelijkheden wel voor aanwezig. Dat gaf ook Eurocommissaris Sinkevicius onlangs nog aan tegenover Caroline van der Plas, die op bezoek was in Brussel. Een interessante vraag is wel wie de minister wil vertellen hoe de weg naar aanpassing loopt? In de voorbije jaren is door een intensieve samenwerking tussen de kabinetten Rutte III en IV en Europese politici een traject uitgezet met bijbehorend verhaal dat erg ingesleten is geraakt. Van nitraat werd opeens stikstof het sleutelwoord waarmee alles ineens mogelijk of onmogelijk werd.
Bekende onderzoeksstal
Ook Christianne van der Wal in een een-tweetje met het RIVM probeerde deze week nog een laatste steuntje te geven aan het bestaande beleid. Volgens hen zijn nóg meer maatregelen nodig om de natuur te beschermen (en de landbouw in te perken). Ter ondersteuning wordt daarbij verwezen naar een rapport van Wageningen ER uit 2023 met ongeveer dezelfde strekking. Het zijn stukken uit feitelijk dezelfde onderzoeksstal, gebaseerd op dezelfde modelwerkelijkheden, met hun onzekerheden in berekeningen en aannames. Maar misschien was het ook niet van hen te verwachten dat ze nog eens met een (zelf)kritische studie zouden komen.
Nieuwe Duitse start?
Nederland is ondertussen niet het enige land in de EU waar landbouw en plattelandsbelangen sterk aandringen op een andere koers. In Duitsland wordt sinds de Europese verkiezingen van vorige week bijvoorbeeld aangedrongen op een nieuwe beleidsstart bij het ministerie van Landbouw. Daar geeft het overigens niet alleen om milieu, maar ook om bescherming van de zakelijke positie van de boeren.
Coalitie-tv
Volgende week zijn de hoorzittingen te verwachten van de kandidaat-bewindslieden voor het nieuwe kabinet-Schoof – als tenminste tijdig alle kandidaten zijn geaccepteerd door de coalitiegenoten. Het belooft interessante tv te worden vanuit de Tweede Kamer. Het is niet gezegd dat iedereen daar ongeschonden vanaf komt. Daarna pas mag het kabinet naar de koning om te worden geïnstalleerd.