'Smoesjesverkoopster' Christianne van der Wal, demissionair minister voor Natuur en Stikstof, moest zich deze week verantwoorden in de Tweede Kamer voor het te laat doorsturen van een gevolg-inventarisatie (impactassessment) van de Europese Natuurherstelwet. Dat ging haar niet helemaal soepel af. Ze was het ook niet gewend.
Van der Wal komt niet over als het type dat graag door het stof gaat, en dat was te zien. Ook was haar verweer nogal houterig en formalistisch. De vraag bleef mede daardoor ook hangen of ze echt niet beter haar best had kunnen doen. Van der Wal verdedigde zich ook met het argument dat ze nog moest afstemmen en dat ze er toch echt eerst een kabinetsreactie bij wilde hebben.
Kamer kan zelf oordelen
De Tweede Kamer is echter prima in staat om zelf een mening te vormen, zo gaf NSC-kamerlid Rosanne Hertzberger (NSC) terecht aan. Caroline van der Plas (BBB) hoorde naar eigen zeggen vooral smoesjes.
De vraag is wel of het nu veel had geholpen als Van der Wal de bedoelde stukken eerder naar de Kamer had gestuurd. Was de stemming over de Europese Natuurherstelwet (officieel verordening) dan anders uitgevallen, of was er iets anders positiever uitgepakt?
Nieuwe Kamer, oude houding
Misschien ging het daar wel helemaal niet over. Het lijkt er ook een beetje op dat de huidige Tweede Kamer zich toenemend ergert aan het nog acterende maar demissionaire kabinet, en aan het feit dat bewindslieden zich toch best wel vaak niet zo heel veel aantrekken van het parlement. Ze waren het ook niet zo gewend toen ze nog volledig in functie waren. Nu waait er evenwel een andere wind.
Of het korte, maar felle debat goed is voor de (in)formatiebesprekingen, is een andere kwestie. VVD'er Thom van Campen moest enkele malen voor Van der Wal in de bres springen, terwijl Hertzberger en Van der Plas de handschoenen uittrokken, de eerste met duidelijke instemming van partijleider Pieter Omtzigt.
Adviesbureaubaten
D66-Kamerlid Tjeerd de Groot probeerde de aandacht af te leiden door naar de stukken zelf te gaan en de voordelen van de Natuurherstelverordening breed uit te meten. In een studie daarover van Berenschot en Arcadis slaat de kosten/batenbalans sterk in het voordeel van het laatste uit. Boeren en hun vertegenwoordigers zien torenhoge kosten opdoemen, de adviesbureaus zien daar vele tientallen miljarden aan extra maatschappelijk baten tegenover staan. Die baten zijn geen tastbare gelden, maar zijn een soort van beleving omgezet naar geprojecteerde kosten.
Selectieve milieukosten
Wie wil weten hoe die worden berekend, wordt aangeraden om het Handboek milieuprijzen 2023 van CE Delft eens door te lezen. Hierin zijn de kosten per kilo uitgestoten of voorkomen milieugevaarlijke stoffen met een verbazende stelligheid op rij gezet, zonder overigens de kosten van bijvoorbeeld humaan medicijngebruik ook mee te nemen. Dit is bij het meten van watervervuiling ook altijd een probleem. Alles wordt onderzocht tot de detectiegrens, behalve als het van mensen zelf komt.
De Groot en Bromet hadden als vanzelfsprekend geen problemen met de traagheid van Van der Wal. Alles wat de landbouw verder kan beperken, vinden zij prima.
Veel drukte, weinig resultaat
De voorbije week was trouwens sowieso een week van de rapporten. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) publiceerde samen met andere instituten een ex-ante analyse van de NPLG-plannen van Van der Wal, waarin werd geconstateerd dat het op de huidige wijze allemaal niet gaat lukken en dat meer instrumenten nodig zijn. Daar overheen kwam nog een ander rapport van het PBL en collega-instituten dat het ook met de stikstofaanpak sinds 2021 niet bepaald geweldig loopt: wel veel plannen en gedoe, maar weinig resultaat.
Het kreeg allemaal ruime (media-)aandacht, maar tussen de berg rapporten zat ook een ander stuk, dat vreemd genoeg bijna niemand opviel: het Analysekader doeltreffendheid en doelmatigheid van stikstof en natuurbeleid. Ook van PBL en Wageningen UR.
Willen en niet kunnen
Tussen alle gebruikelijke academische 'humbug' uit beleidsonderzoek steekt dit er toch wel bovenuit als het gaat om doordenking en kritische beschouwing. Het legt namelijk heel goed uit waarom alle grootse landbouw- en stikstofplannen van Rutte IV zo weinig effectief zijn qua aanpak van problemen. Kort door de bocht wordt uitgelegd dat plannen maken en ze door het parlement jassen geen kunst is, maar dat het wel van belang is om eerst goed te doordenken wat je precies wilt bereiken en hoe dat ook mogelijk zou kunnen zijn. Bovendien is het zinvol om periodiek te evalueren hoe het gaat met de verwezenlijking van de voornemens, maar aan evaluaties wordt amper gedaan, constateert het rapport.
Renure-kroontje voor Adema?
Landbouwminister Piet Adema is ondertussen nog steeds bezig een uitweg te vinden uit de mest- en stikstofknoop waarin de veehouderij nu zit. Een belangrijk deel van de oplossing zit Brusselse toestemming voor de inzet van kunstmestvervangers als meststof (Renure). Dit is een taai dossier, want veel politici hebben er hun tanden op stukgebeten. Voor Adema kan een doorbraak daarmee niet alleen van groot belang zijn voor de veehouderij, maar kan hij ook nog een kroontje zetten op zijn ministerschap. Iets wat hem met het overleg over een landbouwakkoord niet mocht lukken. Hij was de laatste tijd al iets vaker in Brussel, begin deze week onder meer bij de Europese Landbouwraad. Die stond dan wel weer voor een groot deel in het teken van de massale boerenprotesten die buiten Nederland nog steeds doorgaan. De Europese Commissie heeft intussen al heel wat concessies aan hen gedaan. Of dat genoeg is voor de boeren, is nog even afwachten. Langzaamaan ontmantelen ze steeds meer van Frans Timmermans erfenis, ook al is de Natuurherstelverordening aangenomen en nog steeds niet van zijn angel ontdaan.
Terugkomend op de NPLG-plannen. Onder aanvoering van de Stichting Stikstofclaim (SSC) en gevolgd door Agractie hebben heel wat boeren op de valreep besloten om een zienswijze op de plannen hiervoor in te dienen. Het ministerie van I&W, dat de zienswijzen in ontvangst neemt, meldt in een eerste reactie al meer dan zeshonderd zienswijzen te hebben geregistreerd, maar door onder meer vertraging bij de bezorging lijken nog niet alle stukken te zijn ontvangen. Boeren beschermen met de actie hun rechtspositie en geven ook aan dat ze niet zomaar instemmen.
Pad voor PAS-melders
In de rechtspraak lijkt ondertussen een steeds duidelijker spoor te ontstaan waarlangs PAS-melders toch geholpen kunnen worden, ook al ontkent bijvoorbeeld MOB dat. De Raad van State staat onder voorwaarden toe dat extern wordt gesaldeerd, wanneer kan worden aangetoond dat provincies ruimte hebben ingenomen van andere bedrijven. Provincies moeten hiervoor aan de slag, en dan niet op de wijze van Von Martels.