Ruim twee jaar geleden dacht Tweede Kamerlid Laura Bromet even gemakkelijk te kunnen scoren met stikstof, niet vermoedend welke doos van Pandora ze zou opentrekken. Ze vroeg (nu demissionair) minister Van der Wal om een top 100 van stikstof- en ammoniakuitstoters voor Nederland. Dit waarschijnlijk met de bedoeling om de 'megabedrijven' in de veehouderij nog eens fijn in het zonnetje te zetten.
Niet vaak heeft een op het oog zo simpele vraag zoveel overhoop getrokken in het zorgvuldig opgezette stikstofbouwwerk dat het toenmalige kabinet had laten maken.
Fout op fout
Het RIVM ging aan de slag met Bromets vraag, maar maakte bij de beantwoording fout op fout, wat leidde tot ernstige twijfel aan de deskundigheid, professionaliteit en autoriteit van het RIVM en de door haar gebruikte modellen. Met het schaamrood op de kaken moest het gezaghebbende instituut zich in het parlement verantwoorden. Uitkomst van dat alles was dat tenslotte een externe partij ging uitzoeken hoe het zo mis had kunnen gaan. De opdracht ging naar het dure adviesbureau Andersson Elfers Felix (AEF).
Hilarisch en treurig
Bijna twee jaar nadat Bromet haar vraag stelde, is er met het rapport van dit bureau een voorlopig einde gekomen aan de hilarische en tegelijk ook treurige affaire. Het eindrapport van AEF is daarbij niet zonder schade voor de overheid. Misschien ten overvloede benadrukt het stuk nog eens dat Aerius niet geschikt is om op lokaal niveau uitspraken te doen over de stikstof-, (en ammoniak)uitstoot. En de minister herhaalt dat in de aanbiedingsbrief. Daarom hadden zowel LNV als het RIVM nooit mee moeten gaan in de beantwoording van de vragen, al was het dan van een Tweede Kamerlid. Ze wilden te graag, maar hadden moeten beseffen dat het niet zou gaan.
Beperkingen kennen
Eigenlijk was het advies van AEF om de eigen beperkingen in te zien voldoende geweest, maar een adviesbureau draagt niet voor niets haar naam. Daarom was een ander advies om toch ook nog eens te kijken naar de menskracht, of die wel voldoende is bij het RIVM. Ook in het dossier van ex-informateur Ronald Plasterk komt de roep om extra menskracht naar boven. Het ministerie van LNV wil voor de komende vier jaren graag €400 miljoen erbij om het ambtenarenkorps (LNV, RVO, NVWA) op de gewenste kracht te houden. Er moet veel gebeuren op gebied van natuur, stikstof en uitvoering Europees beleid.
Vereenvoudiging en meer bureaucratie
Dit bedrag staat nog los van alle geplande uitgaven voor onder meer opkoopbeleid, gebiedsplannen en dergelijke. De vraag blijft natuurlijk altijd of het dan beter gaat, of dat het qua regelgeving gemakkelijker wordt. Ook deze week hebben de demissionaire bewindslieden Piet Adema en Christianne van der Wal weer met het bedrijfsleven om de tafel gezeten. Niet alleen om te praten over stikstof en mest, maar ook om vereenvoudiging van regelgeving en minder bureaucratie. Het gevraagde bedrag van €400 miljoen meer lijkt daarmee in tegenspraak, want meer ambtenaren brengt ook meer mee van datgene waar ze goed in zijn, maar wat de samenleving niet altijd vooruit helpt.
RIVM-virus ook bij RVO
Natuurlijk kan het altijd beter. Soms ligt het dan aan het geld, zoals deze week een hele groep aspirant-stoppers te horen kreeg. Een kleine tweehonderd veehouders wil meedoen aan de LBV-pus, ofwel de 'piekbelastersregeling' (geen link met de bovengenoemde top 100's) , maar zij kregen te horen dat het geld intussen op is en dat ze voor onbepaalde tijd moeten wachten. Soms ook ligt het aan de organisatie van het proces. RVO belde en mailde gegadigden. Helaas sloeg ook daarbij het RIVM-virus toe, want bijvoorbeeld een deelnemer uit Friesland kreeg naast een bericht dat bedoeld was voor hem ook een bericht voor een bedrijf uit de Gelderse Vallei (en wellicht andersom).
Greenpeace-miljarden
De al genoemde brief van Plasterk met een budgettair inkijkje bij de verschillende Haagse departementen was geen brief met echte tegenvallers, zoals NSC-leider Pieter Omtzigt dacht. Het is een opsomming van gewenste uitgaven en risico's op tegenvallers. Daartoe hoort onder meer een rechtszaak van Greenpeace inzake het terugdringen van de stikstofbelasting. Die kan de staat in principe €10 tot €15 miljard gaan kosten en zorgen voor nog verdere maatregelen tegen de landbouw – als Greenpeace tenminste wint. Die kans is wel een stuk kleiner geworden sinds Stichting Stikstofclaim als derde belanghebbende partij is aangesloten. Daardoor moet de rechter meer belangen afwegen, zeer tegen de zin van in ieder geval Greenpeace. Ook dreigt er een schadeclaim van PAS-melders die al heel lang wachten op toegezegde hulp.
Stichting Stikstofclaim zal overigens een kort geding starten tegen het ministerie van LNV. Dit vanwege de Nederlandse invulling van de Nitraatrichtlijn en richt ze daarmee ook tegen de invoering van enkele nieuwe mestregels.
Stok achter de deur
Politiek en bestuurlijk gezien is er de afgelopen week ondertussen niet heel veel gebeurd, ondanks allerlei debatten en overleggen. Wel dook in een hoorzitting in de Tweede Kamer nog een oud rapport uit 2020 op, waar ook huidige CDA-Tweede Kamerlid Eline Vedder nog over meegedacht had. Dit betreft het rapport Advies en onderzoek 'Individuele afrekenmiddelen klimaatopgave in de landbouw', ook wel bekend als het 'stok achter de deur-rapport'. Hierin wordt geïnventariseerd hoe zogezegd onwillige boeren en tuinders toch tot extra meebewegen richting klimaatopgaves kunnen worden gedreven. Het is gemaakt op verzoek van oud LNV-minister Carola Schouten, maar voelt in de huidige context voor veel agrarische spelers als extra aanstootgevend. Misschien ook omdat veel boeren en tuinders zich nu vanwege lagere prijzen en hoge lasten extra kwetsbaar voelen. Een mededeling van de Rabobank in een vakblad over tot dan toe onbekende kredietcategorieën (A,B,C,D) verhoogde de irritatie nog verder. Trekkers bleven deze week echter wel op het erf.
KLW-stok
Het 'stok achter de deur-rapport' bewijst het instrument Kringloopwijzer overigens geen dienst. Dat wordt hierin namelijk neergezet als een instrument met niet alleen een managementfunctie maar ook als een meekijkinstrument voor de overheid. Misschien gebrekkig, maar ook erg handig.
Het al genoemde overleg van de veehouderij met Adema en Van der Wal heeft nog niet heel veel concreets opgeleverd. Na opnieuw dreigende ruzie tussen organisaties slaagde Agractie erin de neuzen toch weer in één richting te krijgen en gezamenlijk verder te praten. Veel verder is het nog niet gekomen.
Significantiezones en indirecte depositie
Agractie zelf claimt wel enig succes in de werkgroep alternatieven voor de Kritische Depositiewaarde (KDW), maar ook hier geen hard resultaat. Voorgesteld wordt om de KDW, die nu veel bedrijven op slot zet, te vervangen door de 'staat van instandhouding' voor natuurgebieden en rondom bedrijven alleen te werken met een 'significantiezone' van enkele honderden meters, aangevuld met ingerekend effect van 'indirecte depositie'. Dit zou passende beoordelingen kunnen vervangen. Helaas is het voorlopig een wensbeeld, waarvan niet duidelijk is hoeveel steun ervoor komt en waarvoor bij de onderbouwing grote onzekerheden moeten worden weggerekend. Daarmee eindigt het bijna weer bij het begin van deze beschouwing. Stikstof laat zich heel lastig vangen.