Stikstof is volgens allerlei peilingen geen groot ding meer voor de kiezer die volgende week woensdag in het stemhokje staat. Strikt genomen kan dat waar zijn, al lijkt dat teleurstellend voor veel mensen op het platteland. Toch hoeft de constatering niet zomaar te worden geslikt. Stikstof staat onderhand immers voor veel méér wat de kiezer ook beweegt. Het is synoniem geworden voor de dagelijkse absurditeiten waarmee gewone ondernemers en ook burgers te maken hebben in hun omgang met overheden.
Ondanks allerlei protesten worden procedures bij instanties steeds ingewikkelder, ook voor ambtenaren zelf. Tekenend is het voornemen van de provincie Gelderland om 200 extra ambtenaren aan te trekken om gemeenten te helpen sneller door de administratieve rompslomp heen te komen. Kennelijk is dat gemakkelijker dan minder protocollen te gebruiken, kortere (digitale) formulieren te maken en eenduidiger begeleidende teksten te maken. De samenleving loopt vast in gemillimeter.
Voortoets verslaat gemillimeter
Gemillimeter waar allerlei actiegroepen bovendien vaak heel goed mee uit de voeten kunnen. Toch niet altijd. Deze week gaf de rechtbank Midden-Nederland MOB ongelijk in een zaak tegen de provincie Flevoland en twee PAS-melders. MOB betoogde in één geval dat een Flevolandse pluimveehouder geen vergunning mocht krijgen omdat het bedrijf 0,22 mol (te veel) depositie op 0,08 hectare natuur in Vogelrichtlijngebied de Rijntakken (ruim 20 kilometer verderop) zou kunnen veroorzaken, plus 0,07 mol op een even groot Vogelrichtlijngebied. Gelukkig voor de pluimveehouder was er een goede 'voortoets' uitgevoerd en werden de argumenten van MOB ontkracht. Zo ging het ook bij de melkveehouder.
Het luistert evenwel nauw. De kritische depositiewaarde (KDW) voor natuurgebieden staat al sinds 2017 afgesteld op 0,05 mol, met dank aan een ambtelijke exercitie op het ministerie van LNV. Onlangs vrijgegeven WOO-documenten geven een aardig inkijkje hoe dat is gegaan. De Duitse norm (die veel soepeler is) kwam ook ter sprake, maar daar bestond ambtelijk verzet tegen. Sindsdien is het, mede met behulp van Aerius, heel gemakkelijk om Nederlandse veebedrijven voor de rechter te dagen vanwege mogelijke schade aan de natuur.
Vliegen administratief schoon
Probleem van de veebedrijven is ook dat zij toch vaak 'piek-uitstoters' zijn, die vanuit één vaste plek emitteren en met behulp van rekenprogramma's de uitstoot richting omgeving vervolgens in beeld kan worden gebracht. Al heeft onderzoek van de Universiteit van Amsterdam voor het Mesdagfonds wel heel veel genuanceerd. De luchtvaart daarentegen is een zogenoemde 'diffuse emittor', want vliegtuigen bewegien en laten hun sporen na in de hele 'deken' van luchtvervuiling boven onze hoofden. Bovendien telt uitstoot van vliegtuigen hoger dan zo'n 900 meter niet mee voor de vervuiling. Dit is natuurlijk een administratieve truc, maar daar bestaan internationale afspraken over en de rechter accepteert dat. De luchtvaart denkt dus dat ze schoon is en dat 60% van alle stikstofvervuiling van de landbouw komt.
Kaag en de zweep van Tjeerd
Toch had Schiphol ook een probleempje toen bleek dat ze geen natuurvergunning had en bleek dat ze toch te veel stikstof uitstootte. Slechts 0,1%, als tenminste werd uitgegaan van het juiste referentiejaar. Het hele kabinet was er najaar 2021 mee bezig: Rutte, Kaag, Hoekstra, Schouten. Hoe zou dat moeten? Vicepremier Kaag snapte er niets van, verzuchtte een ambtenaar van Financiën, die haar telkens weer moest uitleggen 'waarom 0,1% te veel depositie nou zo veel gezeur moest opleveren' (Citaat uit een WOO-document). Als ze even naar partijgenoot Tjeerd de Groot was gestapt, had ze het meteen begrepen. De KDW van 0,05 mol was jarenlang de zweep waarmee met name De Groot de Haagse stikstofpolitiek in het rechte spoor hield.
Hele bedrijven voor beetje rechten
Om Schiphol (met de staat als hoofdaandeelhouder) uit de problemen te helpen, werd niet op een paar miljoen meer of minder gekeken. Voor de aanschaf van de benodigde stikstofruimte voor een vergunning was het kabinet bereid om zo'n €60 miljoen bij te passen, zo blijkt uit openbaar gemaakte stukken. Omdat de emissies van Schiphol (en de vliegtuigen) over een groot deel van het land terecht komen, moest Schiphol ook overal emissieruimte inkopen. Ook omdat de emissieruimte erg gebiedsgebonden is. Dit maakte de aanschaf van emissieruimte financieel erg inefficiënt. Schiphol moest verspreid over het land hele boerenbedrijven opkopen om overal een klein beetje uitstootrechten te verwerven. Het overschot is voor de stikstofbanken. Wat het demissionaire kabinet betreft is de natuurvergunning voor Schiphol nu geregeld. De ministers Harbers en Van der Wal hebben dat onlangs geregeld, ook al waren ze demissionair. Het zegt niet dat daarmee alle zorgen van de baan zijn voor Schiphol, want diverse actiegroepen hebben aangegeven zich hierbij niet neer te leggen.
Weinig toekenningen opkoop
Niet voor Schiphol, maar wel voor de stikstofplannen van het hele kabinet, hebben zo'n 770 veebedrijven in het hele land zich tot nog toe aangemeld voor opkoop, via de reguliere LBV-regeling of de LBV-plus regeling (piekbelasters). Vlot loopt de afhandeling van de aanvragen evenwel nog niet. Tot deze week waren slechts 18 aanvragen toegekend. Er is wel belangstelling voor beëindiging, maar de magere vergoeding voor de vaak oudere gebouwen en inventaris schrikt veel mensen af, zo valt te horen.
Begerenswaardig budget
Het zal demissionair Stikstofminister Van der Wal niet meer lukken, om de miljarden die ze klaar heeft liggen, nog bij stoppende boeren onder te brengen. Daarmee wordt haar budget wel een aantrekkelijke buit voor de partijen die na de verkiezingen van volgende week gaan formeren. Er is een zak geld die moeilijk een bestemming vindt en een nieuwe coalitie zal nieuwe prioriteiten willen. Veel is nog onzeker, maar het lijkt er toch wel op dat een volgend kabinet van andere signatuur zal zijn dan het huidige, wellicht rechtser. Zeker qua beleid en, naar ze aangeven, zal ook de manier van omgaan met ondernemers en burgers veranderen. De praktijk moet het natuurlijk wel uitwijzen, maar de weerstand tegen veel van het bestaande is te groot om niet aan te pakken.