Achtergrond Stikstofstemming
Collectief en wederzijds trauma na Rutte IV
De week na de val van het kabinet Rutte IV is in alle opzichten bijzonder voor Nederland. Zelden, of misschien wel nooit, hebben na de val van een kabinet zoveel bewindspersonen en politici hun vertrek aangekondigd als ditmaal. De premier plus alle vice-premiers, alsook drie van de vier politiek leiders van de regeringspartijen, geven er de brui aan, terwijl er wellicht nog meer politici volgen. De uittocht overtreft die in de landbouw, om maar een zijstraat te noemen.
Ieder van hen zal (deels) eigen redenen hebben, maar een oppervlakkig toeschouwer zal in ieder geval constateren dat hiermee wat loos is. En zeggen dat het verharde klimaat daar de schuld van is, is te gemakkelijk. Verharding is niet goed, maar ook degenen die hierover klagen hebben vaak boter op hun hoofd, zo niet met woorden, dan met gedrag. Wat nu te zien is, oogt als een collectief trauma, wat veel partijen in de samenleving (en dus niet alleen de boeren) ook zo voelen. Getuige hiervan de enorme hoeveelheid klachten over het overheidsbeleid.
Herstel wordt groot punt
Het zoeken naar herstel belooft een groot punt te worden in de nieuwe verkiezingscampagne, die na de zomer zal losbarsten en waarin veel nieuwe gezichten hun plannen en goede voornemens aan de kiezer proberen te verkopen. Voor de niet met het kabinetsbeleid besmette partijen schept deze campagne mogelijk nieuwe kansen.
Op LNV moest het fout gaan
Het grote pijnpunt in de landbouw is en blijft het stikstofbeleid en alles wat daarmee samenhangt. Oud-topambtenaar Tjibbe Joustra analyseerde deze week in een tv-interview trefzeker wat er daarbij beleidsmatig fout is gegaan aan de kant van de overheid. Een ministerie van LNV waarin twee ministers elkaar in de houdgreep houden, dat moest wel fout gaan. Ook de aanpak met voor elk probleem een bewindspersoon heeft niet geholpen. Over de inhoud liet Joustra zich wijselijk niet uit.
Op het eerste gezicht leek Piet Adema na het klappen van het overleg over een landbouwakkoord eindelijk de handen vrij te hebben om iets concreets neer te zetten. Toen kwam evenwel de val van het kabinet en kon hij weer niet iets tastbaars neerzetten. Christianne van der Wal verging het net zo. Zij moest garanderen dat het afgesproken stikstofbeleid voortgang vond, maar zag ook die inzet geblokkeerd.
Hoe ver ging de uitruil?
Hoewel de meesten in de landbouw het niet eens waren met waar Adema heen wilde, hadden veel boeren van hem de indruk dat hij, meer dan zijn voorganger, hen toch zoveel mogelijk wilde helpen. De vraag blijft of hij die ruimte had. Kwade tongen beweren dat de ChristenUnie het stikstofdossier wellicht al van tevoren had uitgeruild bij de formatie. Wie daar allemaal van op de hoogte waren, is punt twee. Er zijn meer zaken uitgeruild bij het regeerakkoord, maar de uitvoering van die afspraken verliep moeizaam.
Het is nu nog even wachten op besluitvorming vanuit de Tweede Kamer, welke dossiers nog wel afgehandeld mogen worden en welke controversieel worden verklaard. Daar wordt naar verwachting in september over gestemd. Organisaties als Greenpeace zetten druk om – vanwege de urgentie – het stikstofbeleid toch gewoon door te zetten, maar dit lijkt lastig. Het is te omstreden. Toch is het niet helemaal kansloos, want ook demissionair premier Rutte sprak uit dat hij nog kansen zoekt.
Oplossingsgericht beleid
Of er straks na de verkiezingen van november een heel ander beleid komt, zal afwachten zijn. Veel hangt ervan af welke coalities kunnen worden gesmeed, en van de vraag of partijen bereid zijn om met een frisse, oplossingsgerichte blik naar de bestaande problemen te kijken. Het is vrijwel ondenkbaar dat het nu ingezette beleid onverkort doorgaat, maar helemaal van tafel gaan, zal het waarschijnlijk ook niet.
Intussen zijn ook de provincies lekker gemaakt met de tientallen miljarden waar minister Van der Wal mee zwaaide. Haar budget van €45 miljard voor het platteland is inmiddels al meerdere malen overtekend met wensenlijstjes van de verschillende provincies. Een nieuw kabinet zal evenwel ook moeten bezuinigen, gezien de sterk veranderde economische situatie.
Apocalyptische geluiden
Vanuit Brussel zal er anderzijds druk blijven bestaan om door te gaan op de onder Rutte IV ingeslagen weg. Eurocommissaris Frans Timmermans wil bovendien nog veel verder. Hij wil ook de gezondheid van de bodems in Europa sterk verbeteren en vol gas doorgaan met zijn natuurherstelplannen. Timmermans en zijn medestander Virginius Sinkevicius schilderen, om de boel in beweging te krijgen, de huidige situatie daarom soms in bijna apocalyptische termen af. Zo zou tussen de 60% en 70% van alle bodems in Europa ongezond zijn en 83% van de bodems vervuild zijn met residu van gewasbeschermingsmiddelen. Volgens hen staat dit wetenschappelijk vast.
Korreltje zout erbij
Navraag leert dat er toch een korreltje zout bij moet. De 60% tot 70% ongezonde bodems komt uit een bloemlezing van de Mission Board for Soil Health and Food, die mag de Europese Commissie adviseren en wordt voorgezeten door oud-minister Cees Veerman. De 83% vervuiling met pesticideresidu is een grove versimpeling en slaat op de geschatte aanwezigheid van één of meer soorten residu (niet gekwantificeerd) in bodems. In dit rapport wordt ook de wilde bewering aangehaald dat minder dan 0,1% van de gewasbeschermingsmiddelen zijn doel bereikt. Dit komt uit een Franse studie uit 1986. Dat niveau dus.
Beleidswetenschap
Gelukkig is de kwaliteit van de wetenschap in Nederland beter, al moet stikstofprofessor en kabinetsadviseur Jan Willem Erisman ook nog steeds verklaren waarom de stikstofuitstoot op Schiermonnikoog toeneemt terwijl de koeien weg zijn. Hij had het heel anders voorzien. Het zou zomaar kunnen dat met een nieuw kabinet de beleidsmatig-wetenschappelijke inzichten onder het hele stikstofbeleid worden herzien.
Minder vraag naar duurzaam
Veel boeren zien in de val van het kabinet vooral een adempauze. De tegenstanders van de landbouw zullen blijven, maar de druk vanuit het beleid neemt af. Bij Lely Industries zijn ze er minder blij mee, hoewel daar de hoop vooral was op zekerheid over beleid voor de langere termijn. Bij Lely hadden ze gehoopt aardig wat Spheres aan de man te kunnen brengen, maar inmiddels zijn de verkoopdoelen naar beneden bijgesteld. Ook bij Rabobank zullen waarschijnlijk minder duurzame kredieten worden uitgezet. Boeren wachten af, ook nog wel lamgeslagen.
Klaas van der Horst
© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.
