Interview Gerard Ros (WUR)
'Stikstofdoelen overheid straf, maar te doen'
Emissies fors beperken: voor ammoniak een halvering per 2030 of 2035, voor broeikasgas per 2050 en het nitraat in het grondwater moet al snel onder de 50 milligram per liter. Het zijn doelen waarover nog flinke politieke discussie bestaat, maar waar het kabinet de landbouw aan wil houden. Voor individuele landbouwbedrijven zijn het doelen die vaak ver van hun bed staan en die vaak al van tevoren worden gezien als onhaalbaar. Voor een deel van de bedrijven is dat zo. Die zullen stoppen, maar een ander deel kan de strenge doelen weldegelijk halen.
Dit menen de Wageningse onderzoekers Gerard Ros (foto), Wim de Vries, Roel Jongeneel en Martin van Ittersum. Zij schreven een visiestuk dat aansluit op een essay dat vorige week, in opdracht van minister voor Natuur en Stikstof Christianne van der Wal werd gepubliceerd. Ze ontwikkelden ook een methode over hoe die doelen te bereiken. Volgens Gerard Ros, waarmee Boerenbusiness sprak, kan dat aan de hand van doelen voor (kritische prestatie-)indicatoren per bedrijf voor de emissie van ammoniak en broeikasgassen en het toelaatbare stikstofbodemoverschot. Hierbij kan elke boer zelf sturen hoe deze worden gerealiseerd.
Moeten bedrijven daarvoor niet weer heel veel extra data gaan registreren?
"De meeste getallen staan voor de melkveehouderij al in de KringloopWijzer, dus dat valt mee. De methode maakt vooralsnog gebruik van forfaitaire waarden op basis van bedrijfsgegevens die bekend zijn. Toen er in 2018 aan de fosfaatwetgeving moest worden voldaan, ging dat technisch gezien ook niet erg moeilijk. In twee jaar tijd was het geregeld. Nu is de opgave groter. Een veebedrijf moet toe naar 20 tot 25 kilo ammoniak per hectare en 0,05 tot 0,5 kilo ammoniak per kip of kalf. Deze doelen kunnen echter omhoog als er strengere normen komen in een straal van 500 tot 1.000 meter om gevoelige natuur. Het maximale bodemoverschot voor stikstof mag variëren van 50 tot 125 kilo per hectare. Daarnaast zijn er maxima van 9 kilo lachgas en 150 kilo methaan per hectare. Per dier loopt de toelaatbare emissie uiten 3 tot 12 kilo methaan voor varkens en vleeskalveren."
Dit zijn normen per bedrijf, maar het heeft waarschijnlijk geen zin als bedrijven daar in hun eentje naar gaan streven, toch?
"Zeker wel. Deze toelaatbare emissies gelden voor elk bedrijf om zo de landelijke opgave te realiseren. Voorwaarde is dat iedereen er aan voldoet, anders werkt het niet. We stellen daarom een emissierechtenstelsel voor wat afneemt tot aan het doel, waarbij je wordt beloond voor een hoger reductie en betaalt voor een lagere. Als de uitkoop van piekbelasters doorgaat, wordt de taakstelling voor de rest van de bedrijven overigens minder zwaar.
Jullie pleiten voor een landelijke aanpak, maar het is toch ook bijna onvermijdelijk dat rekening wordt gehouden met regionale verschillen en per bedrijfssoort?
"Daar houdt onze aanpak rekening mee omdat de toelaatbare normen variëren per grondsoort, landgebruik en grondwaterstand voor het stikstofbodemoverschot. De opgaves voor ammoniak en broeikasgassen hangen samen met het landgebruik en de dierintensiteit per provincie. Wel is er discussie over wat te doen met zaken als latente ruimte en gebiedsgerichte invulling rondom Natura 2000-gebieden, maar daar moet de politiek over beslissen."
Technisch gezien moeten bedrijven de gewenste transitie kunnen maken, stellen jullie, want de basis ligt er via met name de Kringloopwijzer, maar financieel en economisch gezien wordt het een hele klus. Hoe moet dat?
"Voor de transitiefase is er een budget van €25 miljard beschikbaar bij het Rijk. Daarbij gaat heel de Nederlandse landbouw naar een extensievere productie toe. De integraliteit in onze aanpak voorkomt dat de landbouw daarbij over een paar jaar weer aan de bak moet. Van belang is dat iedereen meedoet om de gewenste transitie mogelijk te maken: boer, bank, overheid en burger. De stoppers moeten kunnen stoppen, de blijvers moeten kunnen doorgaan. De gewenste duurzamere productie moet daarna renderend kunnen zijn, kunnen zorgen voor een goed inkomen, aangevulde met bijvoorbeeld inkomsten uit natuur- en landschapsbeheer. Je zou daarvoor onder meer kunnen denken aan zoiets als een landschapsbelasting."
Graag nog even terug naar de integraliteit. Niet voor alle opgaves is er iets geregeld in jullie systeem, toch?
"De eisen voor bodem en oppervlaktewater zitten niet in het beoogde normerings- en beprijzingssysteem, maar dat hoeft ook niet. Doelen hiervoor kunnen geïmplementeerd worden met behulp van bestaande instrumenten zoals het Agrarisch Natuur en Landschapsbeheer, de Open Bodemindex en het BedrijfsBodemWaterPlan. Dat is dus wel te realiseren."
Voor de fase na de transitie, het gewenste nieuw normaal, zijn nog wel diverse open einden te dichten, begrijp ik. Zo hebben collega-onderzoekers van jullie gerekend aan de benodigde inkomensaanvullingen uit natuur- en landschapsbeheer en vastgesteld dat meer subsidie nodig is dan Brussel nu toestaat.
"Daar zit een knelpunt, maar ik begrijp dat er goede hoop is dat Brussel meer ruimte wil bieden. We doen daarbij diverse voorstellen hoe dat gerealiseerd kan worden, zoals bijvoorbeeld een landschapsbelasting voor elke burger"
Daarnaast is er een punt op te lossen met de financierbaarheid van bedrijven. Banken houden een lagere waarde aan voor gronden.
"Er moet goed worden gekeken naar de waardering van landschapsgrond. We merken op dat de lange onduidelijkheid rond landschapsgrond in feite verlammend werkt. Dat maakt dat een potentieel krachtig beleidsinstrument nu in diskrediet lijkt te raken nog voordat het echt gebruikt is. Maar we hebben het instrument écht nodig."
Vanwege de Basel-4 afspraken moet banken alle landbouwgrond 30% lager waarderen. Dat geeft ook een flink probleem.
"Daar moet verder naar worden gekeken. Belangrijker dan de waarde, of de solvabiliteit is vaak de liquiditeit, ofwel het toekomstig verdienvermogen. Wij geven een analyse langs welke sporen zo'n verdienmodel gerealiseerd kan worden en wijzen daarbij zowel op nieuwe duurzaamheidsinitiatieven via de markt als via het beleid. Wat we benadrukken is dat de bedrijfsstructuur in het transitieproces voldoende aandacht moet krijgen. Bedrijven moeten groter kunnen worden, in ieder geval gemeten in hectares, minder of niet in dieren. Zo worden ze ook extensiever. Wij denken dat er dan perspectief is om op een goede en financierbare wijze boer te zijn. Sterker nog, een groot aantal bedrijven elders in de EU werkt al jaren zo."
Met minder emissies mag er ook minder mest op de grond. Dan kan de productie flink gaan dalen.
"Voor de akkerbouw zien wij niet de grootste problemen omdat er geen extra beperkingen komen op de gebruiksnormen. Met onze doelen kun je nog steeds 170 kilo stikstof uit dierlijke mest geven. Waarbij niet gezegd is dat je alle teelten overeind kunt houden in elke provincie, vanwege beperkingen door het toelaatbare stikstofoverschot. De grootste veranderingen zullen plaatsvinden in de veehouderij. Daar zal de productie het meest dalen, maar het doel is dan ook om te komen tot een verdere extensivering en verduurzaming."
Klaas van der Horst
© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.
