De crisis rondom gas is nog niet afgewend of er dreigt een gebrek aan diesel te ontstaan. De volledige ban op olie en olieproducten uit Rusland, die later dit jaar van kracht moet worden, speelt daarbij een belangrijke rol. Maar niet alleen het wegvallen van diesel uit Rusland zorgt voor problemen. Onderliggend is er veel meer aan de hand op de dieselmarkt.
De Russische aanval op Oekraïne legt pijnlijk bloot hoe afhankelijk de EU is van energie uit Rusland. Gas is daarbij een van de meest in het oog springende energiedragers. Rusland levert niet alleen gas aan de EU maar ook olie en olieproducten zoals diesel. Vanaf december wil de EU een compleet embargo op de import van olie en afgeleide producten uit Rusland. Dat plan is niet nieuw en verschillende analisten waarschuwen al maanden dat de complete ban op olie voor grote problemen kan zorgen in de EU.
De (Europese) regeringsleiders zijn de afgelopen maanden vooral druk geweest met noodplannen voor de gasvoorziening. Diesel is daarbij het ondergeschoven kindje geweest. Dat dreigt nu als een boemerang terug te komen.
Markt is op drift
Rusland is goed voor circa de helft van diesel die de EU importeert. Niet alle diesel wordt overigens geïmporteerd. Veruit het grootste deel wordt binnen de EU gedestilleerd uit ruwe olie, die dan wel weer wel van buiten Europa komt. Effectief komt het erop neer dat Rusland in ongeveer 15% van de totale dieselvraag binnen de EU voorziet. Als je dat vergelijkt met gas waarvan circa 40% uit Rusland kwam, lijkt de afhankelijkheid van diesel relatief mee te vallen. Een ook anders dan bij aardgas is olie en diesel relatief breed verkrijgbaar en makkelijk te vervoeren vanuit andere werelddelen. Tot zover lijkt het wegvallen van diesel uit Rusland een vervelend en duur probleem te zijn, maar niet een dat onoverkomelijk is.
Ingeteerd op voorraad diesel
De praktijk blijkt echter weerbarstiger. Wereldwijd is de vraag naar diesel na de coronacrisis veel sneller hersteld dan door experts en oliemaatschappijen werd verwacht. De vraag naar diesel is daarbij nog eens veel sneller gestegen dan de vraag naar bijvoorbeeld benzine en kerosine. Omdat niet alleen diesel uit de ruwe olie wordt gewonnen maar ook de andere producten die eveneens verkocht moeten worden, hebben oliebedrijven ingeteerd op de voorraad diesel.
Volgens cijfers die het EIA vorige week publiceerde is de dieselvoorraad in de VS nog maar toereikend voor 25 dagen. Dat is de laagst voorraad sinds 2008. Die kleine voorraad valt samen met een piek in de vraag. Het vierweekse rollend gemiddelde voor de vraag naar oliedistillaten - een belangrijke indicator voor de vraag diesel - is naar het hoogst niveau voor deze periode gestegen sinds 2007. De Europese dieselvoorraad is ook relatief krap en ligt op het laagste niveau sinds de winter van 2011.
Hoge prijs zet rem op voorraadopbouw
De relatief hoge dieselprijs zorgt voor grote marges op de dieselproductie. Uit de data van CME blijkt dat Amerikaanse raffinaderijen op het moment een gemiddeld een marge hebben van $86,50 per vat op de productie van diesel. In de periode 2000 tot en met 2020 bedroeg de gemiddelde marge $15,70 per vat. Dat is een enorme stimulans om meer diesel te produceren, zou je verwachten. Keerzijde van de medaille is echter dat het opbouwen van voorraden kostbaar wordt. Diesel direct leveren brengt meer geld op dan produceren voor opslag voor latere levering. Als de raffinaderij een kleine $10 per vat meer kan vangen voor diesel bij directe levering dan voor levering in december, is het niet interessant voorraad op te bouwen. De markt zit daardoor in een gevaarlijke spiraal van kleine voorraden en hoge prijzen die elkaar in stand houden.
Door de hoge dieselprijs in de VS hebben er twee schepen met in totaal 1 miljoen vaten diesel aan boord de koers verlegd van de EU naar de VS. Dat is vrij uitzonderlijk. Normaal is de VS netto-exporteur van diesel naar de EU. Een scenario zoals bij LNG, waarbij Europese landen opboden tegen Aziatische landen, ligt nu ook voor de diesel op de loer. De Europese dieselmarkt kreeg de afgelopen weken nog een extra tik te verduren door de staking bij de Franse raffinaderijen van TotalEnergies. Circa drie weken hebben werknemers gestaakt voor meer loon. Dat zorgde in Frankrijk voor tekorten aan de pomp en heeft alles behalve bijgedragen aan voorraadopbouw in de EU.
Noodvoorraad
Door de gascrisis hebben sommige industrieën geïnvesteerd in alternatieve brandstoffen waaronder diesel. Partijen doen er zeer geheimzinnig over, maar tussen de regels door valt op te maken dat verschillende energie intensieve sectoren die in hun productieprocessen gas in kunnen wisselen voor olie daar de afgelopen maanden maatregelen voor hebben genomen. Kort gezegd: ze hebben de materialen om installaties en machines om te bouwen van gas naar diesel en hebben een voorraad diesel aangelegd. Blijkt het met het gastekort daadwerkelijk mee te vallen, kan die voorraad diesel mogelijk nog wat lucht geven op de Europese markt. Maar zoals gezegd: bedrijven doen hier schimmig over waardoor het moeilijk is vast te stellen of en in welke mate dit effect op zal treden.
Jetten werkt aan noodplan voor olie
In Nederland wordt door minister Jetten aan een noodplan gewerkt, het Landelijk Crisisplan Olie. Een uitgewerkt plan zoals voor aardgas, met maatregelen om een tekort te voorkomen en welke sectoren voorrang krijgen mocht er onvoldoende geleverd kunnen worden, is er voor olie en/of diesel nog niet. En dat terwijl diesel eveneens een dominante rol heeft. Sectoren zoals landbouw, logistiek en de bouw zijn in belangrijke mate afhankelijk van diesel voor de bedrijfsvoering.