Discussie over richting landbouwbeleid laait op

Verduurzaming en vergroening in de agrarische sector staan voorop, terwijl voedselzekerheid naar de achtergrond wordt verdrongen. Dat was afgelopen decennia de trend in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Een gevaarlijke ontwikkeling, gezien de huidige geopolitieke ontwikkelingen. Er is een groep die zich zorgen maakt over de voedselzekerheid voor de korte termijn en die vindt dat er direct maatregelen genomen moeten worden om de agrarische productie op te voeren. Voor de langere termijn staan ze voor een herziening van het GLB, waarin voedselzekerheid centraal moet staan. Voorstanders beweren dat de huidige regels en de geplande maatregelen en hervormingen juist door gezet moeten worden om minder afhankelijk te worden.

Actie ondernemen
Voor korte termijn is er een groep lidstaten die directe maatregelen bepleit om het wegvallen van grondstoffen uit Oekraïne en Rusland op te vangen. Hongarije en Bulgarije hebben bijvoorbeeld al exportbeperkingen op graan ingesteld. Onder andere Frankrijk en Italië willen maatregelen instellen waarmee boeren dit seizoen de productie van gewassen, waarvan de Europese Unie nu afhankelijk is, op te voeren en de Europese regels ook te versoepelen.

De Italiaanse minister van Landbouw, Stefano Patuanelli, is misschien wel het meest uitgesproken en vindt dat braakliggende grond en al het blijvend grasland voor meer productieve gewassen gebruikt moet kunnen worden. Dit zijn maatregelen die om in aanmerking te komen voor subsidie uit het GLB niet toegestaan zijn. Daarnaast onderzoekt Italië de mogelijkheid om wettelijke beperkingen op irrigatie te versoepelen en pleit hij voor extra steun aan boeren om de hogere productiekosten op te vangen. Patuanelli roept de Europese Unie op daarvoor een buitengewone subsidieregeling op te tuigen, een beetje zoals het steunpakket tijdens de corona crisis.

Visie
Voor de langere termijn pleit deze groep voor een grondige herziening van het nieuwe GLB dat in 2023 ingevoerd wordt. De huidige opzet - met onder andere verplichte braak, reductie van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en kunstmest en een uitbreiding van het biologische areaal naar 25% - kost productie en daarmee wordt de voedselzekerheid in gevaar gebracht. Onder andere Frankrijk, Italië en Slowakije vinden dat het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid daarom moet worden aangepast en dat de productie en voedselzekerheid weer centraal moeten staan.

De voorstanders van de maatregelen in het nieuwe beleid stellen juist dat verduurzaming en vergroening nodig is om onafhankelijker te worden van productiemiddelen als kunstmest of gewasbeschermingsmiddelen. Zij zien er dan ook niets in om de plannen radicaal te wijzigen. Onder andere de Eurocommissaris van Landbouw, Janusz Wojciechowski, en Eurocommissaris Frans Timmermans (de architect van de Green Deal) willen wel op details bijschaven, maar vinden dat de hoofdlijnen overeind moeten blijven.

Fundamentele keuzes
De huidige discussie over voedselzekerheid dwingt volgens experts echter verder te denken dan alleen de waan van de dag. De fundamentele vraag die minder naar voren komt is: hoe richten we het agrocomplex in? Grond uit productie nemen voor natuur- en biodiversiteitsdoelen en andere productiebeperkende maatregelen staat op gespannen voet met voedselzekerheid. Maar voornamelijk sturen op voedselzekerheid - waar nu weer voor gepleit wordt - brengt op termijn relatief grote voorraden met zich. Voor de prijsvorming en daarmee het rendement in de agrarische sector is dat in het verleden desastreus gebleken.

Door de oorlog is de Europese Unie weer met de neus op de feiten gedrukt dat voedselzekerheid geen vanzelfsprekendheid is. Het is een delicaat evenwicht tussen onder meer voedselproductie, productie van biobrandstoffen, verduurzaming en groene ambities en die balans is de afgelopen weken flink verstoord geraakt. Dat vraagt om directe actie, maar zet ook de discussie over het verdienmodel van de agrarische sector in een nieuwe licht.