'Zonder grond onder de nagels, red je het niet'

Gerrit de Bruijne, oprichter van Farm Frites en Farm Dairy, is zondag op 86-jarige leeftijd overleden. Boerenbusiness had in 2012 in haar magazine een interview met deze agrarisch entrepreneur, waarin hij terugblikt op zijn carrière, maar ook vooruit kijkt. Dit interview, met als titel 'Zonder grond onder de nagels, red je het niet ' kunt u hieronder integraal lezen.

Tekst: Jan Smit
Foto: Aleksander Willemse

Gerrit de Bruijne zit op zijn favoriete stek: aan de leestafel in zijn verbouwde boerderij met uitzicht over de uitgestrekte landerijen die grenzen aan het Haringvliet. Hier, in het op Voorne Putten gelegen Oudenhoorn, mag de ondernemer in ruste graag vertoeven. Hier begon ook in 1971 het succesverhaal van Farm Frites, de onderneming die onder zijn leiding uitgroeide tot een van de grootste fritesfabrieken ter wereld. Zoon Piet nam in 2003 de teugels over.

Toch blijft De Bruijne senior nauw met het bedrijf verbonden, als commissaris en omdat zijn uitzicht om het kwartier wordt versperd door weer een vrachtwagen vol aardappelen. Want De Bruijne mag dan in goeden doen zijn, hij woont nog steeds pal naast de fabriek, waar tevens het hoofdkantoor van Farm Frites is gevestigd. Wat zou hij anders moeten? Verderop in Spijkenisse tussen de gepensioneerden wonen? Hij moet er niet aan denken.

De Bruijne is met Farm Frites en met zijn 150 hectare grote akkerbouwbedrijf vergroeid. Het uitzicht op een recht geploegde voor of een gewas kan hem nog steeds intens gelukkig maken. Hij mag dan inmiddels 78 zijn, hij zit nog elk oogstseizoen tenminste een dag op de combine. Het is dat een beknelde zenuw en een infectieziekte hem nu wat immobiel maken, anders was hij vast aan het werk geweest.

Stilzitten is niets voor De Bruijne. Zijn geld verbrassen evenmin. Hij rijdt in een tweedehands Mercedes en leeft relatief sober. Liever doet hij iets zinvols met zijn geld. Zo begon hij, nadat hij uit de directie van Farm Frites was gestapt, in Lelystad zuivelfabriek Farm Dairy. En in Gambia huurt hij samen met een vriend 460 hectare grond waarop aardappelen, uien, maïs en rijst worden verbouwd.

Met dat laatste project wil hij aantonen dat de dreigende voedselschaarste geen voldongen feit is. Dat er nog voldoende alternatieven zijn om de groeiende wereldbevolking te voeden. Zelfs in het tot voor kort onvruchtbaar geachte Gambia. ‘Dat kleine poosje dat we hier op aarde zijn, moet je er toch iets van maken.’

Aan Boerenbusiness vertelt De Bruijne over de moeite die het hem heeft gekost om in Gambia als akkerbouwer aan de slag te kunnen, over het succes van Farm Frites, de rol van zijn boerenafkomst daarbij én over de kansen en bedreigingen voor de nationale en internationale landbouw in het algemeen. ‘Als je ouder wordt, krijg je toch wat meer tijd om over zulke zaken na te denken.’

Meten is weten
Idealen? Ja, die heeft Gerrit de Bruijne, maar noem hem alsjeblieft geen wereldverbeteraar. Zelfs in Gambia staat een gezonde bedrijfsvoering voorop. Daar zorgt de Zuid-Hollandse friteproducent wel voor. Hij weet wat hij doet. Meten is weten, luidt zijn adagium.

Daar begon hij al mee toen hij in 1959 als 24-jarige een gemengd bedrijf (39 hectare) kon pachten in Oudenhoorn. Zijn vader had weliswaar ook een boerderij, op het voormalige eiland Rozenburg, maar dat was honderd procent akkerbouw. Daar voelde Gerrit, de middelste van drie zoons, weinig voor toen hij net van de landbouwschool kwam. Daarom ging hij eerst aan de slag bij een aannemer.

Op de boerderij koos de jonge De Bruijne voor een andere koers. Een ambitieuze: hij begon direct met een bedrijfseconomische boekhouding. Die stelde hem in staat tot het optimaliseren van de bedrijfsvoering. Hij kon precies uitrekenen aan welke activiteit hij het meeste verdiende. Toen De Bruijne tijdens een excursie in de Verenigde Staten op het idee kwam om in een schuur achter de boerderij zelf patat te gaan maken, en hij met een bankkrediet van 30.000 gulden een tweedehands frietlijntje op de kop tikte, daarmee de cafetaria’s langs ging en, vanwege het succes, al snel overstapte op levering aan grossiers, is hij dat blijven doen. ‘Ik liep regelmatig door de fabriek. Daar zag ik hoe een van de wegers kilozakken met friet consequent te vol deed. Veel was het niet, een grammetje of 15, maar ik vond het veel. Dus ging ik uitrekenen hoeveel dat scheelde op jaarbasis. 100.000 gulden, rekende ik hem voor. De man schrok zich kapot. “Dat is drie keer wat ik verdien!”, riep hij. Zo hield ik mijn personeel gemotiveerd.’

Die strategie werkte. Inmiddels heeft Farm Frites wereldwijd 1800 medewerkers verspreid over 26 landen en vijf productielocaties in België, Polen, Egypte, Argentinië en in Oudenhoorn. Daar wordt jaarlijks 1,6 miljoen ton aardappelen verwerkt tot 750.000 ton eindproduct.

Strategie niet altijd effectief
Dat zijn strategie niet overal het gewenste effect beoogde, heeft De Bruijne intussen mogen ervaren. In Egypte verbouwt Farm Frites zijn eigen aardappelen. Veel Egyptenaren keken de kunst af en begonnen zelf met het telen van aardappelen. Maar in Gambia lukt dat niet. Vrouwen rooien handmatig, mannen liggen liever onder een boom. En als de mannen al wat doen, bijvoorbeeld toezicht houden op de pivot, het irrigatiesysteem, dan maken ze er een troep van. ‘Ze hebben gewoon weinig verantwoordelijkheidsgevoel.’

Nee, De Bruijne en zijn compagnon moeten het in West-Afrika grotendeels alleen doen. Hoewel de opbrengst goed is - 45 ton per hectare - krijgen noch De Bruijne, noch de spaarzame locals die het wel willen proberen enige medewerking bij de financiering van het project: niet van banken, niet van de overheid, maar ook niet van de FAO, de Wereldvoedselorganisatie van de Verenigde Naties.

Zeker, De Bruijne ziet ze in Gambia volop, de mensen van de internationale hulporganisaties. ‘Ze rijden in dure terreinwagens met van die grote satellietantennes op het dak door de stad en vergaderen dagelijks in vijfsterrenhotels. Maar het levert allemaal weinig op.’ Hij weet ook hoe dat komt. ‘Het zijn vaak hoogopgeleide ingenieurs, geen praktijkmensen. Die krijgen niets gedaan. Zonder grond onder je nagels, red je het hier niet.’

Voorkeur voor hoge aardappelprijs
De aardappelen die hij in Gambia teelt, zijn voor de directe consumptie en niet voor de productie van frites. In dat laatste geval zouden de piepers honderden kilometers moeten worden getransporteerd, naar Egypte. Te duur en niet goed voor de kwaliteit, meent De Bruijne. ‘Aardappelen moeten niet reizen.’

Aan die regel houdt Farm Frites zich nog steeds. Belangrijkste groeimarkten voor het bedrijf zijn Zuid-Amerika, het Midden-Oosten en het Verre Oosten. Die worden bediend vanuit Argentinië en Egypte, waar Farm Frites de aardappelen zelf teelt. Noord- en West-Europa zijn duidelijk geen groeimarkten. In deze regio’s is de concurrentie groot. Dat is niet in het voordeel van de vrije telers; die moeten nu geld toeleggen, weet De Bruijne. Spijtig, maar onvermijdelijk, luidt zijn commentaar. ‘Als Farm Frites kunnen we daar weinig aan veranderen.’ Sterker, zelf heeft  Farm Frites het liefst ook een hoge aardappelprijs. Zestig procent van de aardappelen die de onderneming verwerkt, komt van contracttelers. Oftewel: een hoge prijs, pakt ook voor de frietproducent per saldo het beste uit.

Is De Bruijne niet bang dat de dreigende wereldwijde voedselschaarste de prijzen op de lange termijn flink zal doen stijgen, waardoor ook Farm Frites mogelijk wordt geraakt? Nee, de vraag neemt weliswaar toe, maar ook in de opbrengsten zit nog voldoende rek, luidt zijn overtuiging. ‘Toen ik begon in 1959 deden we in Nederland gemiddeld 40 ton per hectare, nu zitten we op ongeveer 60 ton. Volgens mij kan dat nog verder omhoog.’ Een goede methode daarvoor vindt De Bruijne de introductie van genetisch gemodificeerde aardappelrassen. Verder is er in zijn ogen wereldwijd nog heel veel goede, potentiële landbouwgrond. In Afrika, maar ook op andere continenten.

De Bruijne is een optimist. Hij ziet weinig bedreigingen voor de agrarische sector. Dat was een paar jaar geleden wel anders. De in zijn ogen overdadige aandacht vanuit Den Haag voor de natuur kon hem furieus maken. Hij pakt een foto waarop zijn woonboerderij bijna geheel aan het oog wordt onttrokken door honderden ganzen die op het land zitten of wegvliegen. Ieder jaar vraagt De Bruijne weer een afschietvergunning aan, telkens is het resultaat ontoereikend. ‘U wilt niet weten hoe vaak ik per dag naar het land moet rijden om die beesten weg te jagen.’

Of neem de plannen om de Hedwigepolder onder water te zetten en de Haringvlietdam open te zetten, waardoor er weer zoutwater in het Haringvliet zou stromen - goed voor de visstand volgens voorstanders: absurd, vindt De Bruijne. Wat hem betreft is de komst van Henk Bleker op Landbouw een zegen. ‘Geef mij nog tien Blekers.’ Niet dat hij niets met natuur heeft, integendeel, maar ‘het moet niet doorschieten’.

Doorzetter van huis uit
Natuurfetisjisten, ganzen, voedselschaarste, toenemende concurrentie: Gerrit de Bruijne laat zich niet snel meer van de wijs brengen. Hij is een doorzetter, ook iets dat hij van huis uit heeft meegekregen. Niet alleen Farm Frites, maar ook Farm Dairy is daarvan het bewijs. Friesland Foods en Campina, inmiddels gefuseerd, maar in 2004, toen De Bruijne met de zuivelfabriek begon, nog twee aparte coöperaties, deden er alles aan om de nieuwkomer het leven zuur te maken. De leverancier van machines, de verpakkingsproducent: niemand mocht met hem in zee. Anno 2012 is Farm Dairy een vaste waarde in agrarisch Nederland. De minderheidsdeelneming die FrieslandCampina inmiddels in de zuivelonderneming heeft, zegt genoeg.

Dat doorzettingsvermogen kwam in Gambia goed van pas. Een jaarlijkse pachtsom van duizend euro per hectare eiste de Gambiaanse overheid toen hij zijn plannen op tafel legde. En dat voor waardeloze woestijngrond. Door vast te houden, wisten ze de pachtsom terug te brengen tot een euro: een symbolisch bedrag.

Dat het project vooralsnog niet de navolging heeft gekregen waarop hij had gerekend, deert hem evenmin. De Bruijne zet door, in de hoop dat de Gambianen alsnog de geest krijgen. ‘Je wilt toch iets achterlaten.’

© DCA Market Intelligence. Op deze marktinformatie berust auteursrecht. Het is niet toegestaan de inhoud te vermenigvuldigen, distribueren, verspreiden of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, in welke vorm dan ook, zonder de uitdrukkelijke, schriftelijke, toestemming van DCA Market Intelligence.