Welke akkerbouwgewassen zijn in 2019 aantrekkelijk?

Het bouwplan van akkerbouwers in Europa ligt gedeeltelijk vast. Koolzaad, gerst en tarwe zijn grotendeels of zelfs al volledig ingezaaid voor oogst 2019. Door een kentering, in met name de granen- en suikermarkt, is het uiterst lastig om een juiste inschatting voor volgend jaar te maken. Een hoger prijsniveau voor tarwe dan in de laatste jaren maakt het aantrekkelijk om terug te grijpen naar een extensiever bouwplan. Zeker voor grote graanlanden als Frankrijk, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Polen.

Aardappelareaal
De hoge vrije marktprijs voor consumptieaardappelen maakt het eveneens aanlokkelijk om hierin uit te breiden. Dat is echter niet eenvoudig. Allereerst door een verwacht tekort aan pootaardappelen. De exacte gevolgen zijn moeilijk in te schatten. Vooral de vroege teelt wordt getroffen door krapte, maar ook de hoofdoogst moet het naar verwachting met minder doen. Hebben telers kunnen anticiperen op deze situatie door in te zetten op farm saved seed (FSS)? Pootgoedhandelshuizen bemerken dat dergelijke jaren altijd een forse toename van niet-gecertificeerd pootgoed met zich meebrengt.

Wie vrije aardappelen van een goede kwaliteit in de schuur heeft liggen ziet de toekomst zonnig in. Dat is niet overal zo. In Nederland, maar ook België en Frankrijk, zijn de kaarten anders geschud. Wie aardappelen op een vastprijscontract teelt heeft zijn derde slechte jaar op rij. In 2016 miste de opbrengst, en moest het gemis in sommige gevallen worden overgeheveld worden naar oogst 2017. Wat volgde was een ongekend hoge kilo-opbrengst, waarbij de overkilo’s nauwelijks betaald werden. Dit jaar kan wederom niet van het hoge prijsniveau worden geprofiteerd. Van overkilo’s is geen sprake.

Het Belgische Boerenbond rekent met een minderopbrengst van 32% gemiddeld voor consumptieaardappelen. Van het Belgisch areaal wordt zo’n 60% op een vastprijscontract geteeld, zegt het tegen nieuwssite Vilt. De overige 40% wordt op de vrije markt verhandeld.

Aardappelverwerkers in de EU-5 hebben hoogstwaarschijnlijk de ambitie om hun grip op de teelt verder te verstevigen. Lees: meer contracten. Een plus in de contractprijs moet dat bewerkstelligen. Wel wordt vaker naar alternatieven op het vastprijscontract gekeken. Bijvoorbeeld een klikcontract of mixvorm van beide, aangevuld met een pool. Dergelijke instrumenten helpen de teler overstag te krijgen. In de groeiregio’s voor consumptieaardappelen (Zuidoost- en Noordoost-Nederland, Wallonië en Noord-Frankrijk) hebben akkerbouwers hun bedrijfsvoering ingericht op aardappelen. Er is fors geïnvesteerd in techniek en bewaring. Dergelijke bedrijven gaan niet snel meer graan zaaien.

Suikerbietenareaal
De crux zit hem bij de 'conservatieve' en extensieve akkerbouwers in Europa. Bedrijven met veel graan, koolzaad en suikerbieten. Dit laatste gewas kent een forse prijsdaling. Suiker was op de wereldmarkt in 10 jaar niet zo goedkoop. De verwachting is dat dit voor een langere periode aan gaat houden, ondanks dat ook wordt bericht over stijgende prijzen. Een toenemende olieprijs zorgt voor meer suikerverwerking tot biobrandstof (ethanol). Door de lage Europese oogst zijn de voorraden in de EU laag. Een overschot kan snel omslaan naar een tekort, zoals we op de granenmarkt hebben zien gebeuren. Gaan Europese akkerbouwers in 2019 meer graan zaaien en minder suikerbieten? Of verhuren zij liever grond voor aardappelen?

(Tekst gaat verder onder grafiek)

Het zijn vragen waar akkerbouwers mee worstelen. In het Verenigd Koninkrijk krijgen telers hun contract voor 2019 voorgeschoteld. Ondanks aantrekkelijkere voorwaarden daalt de basisprijs naar €21 per ton bieten. Er is niet langer een afslag voor koptarra en bij een suikerprijs van €375 ontvangen telers 15% van deze stijging bovenop hun contractprijs. Eerste schattingen in de Britse landbouwpers wijzen uit dat akkerbouwers zich niet snel laten overhalen. Het ontbreken van neonicotinoïden in de zaaizaadcoating maakt de teelt moeilijker in heel Europa. Britten hebben de buik vol van laat rooien, tot begin maart, en problemen met verwerking en logistiek. Hun kostprijs bedraagt €25 tot €28 per ton.

De bietenteelt is echter ook een 'break crop' voor boeren. Koolzaad is nauwelijks een alternatief. Het neonicotinoïden-gebrek zorgt ervoor dat gewassen worden getroffen door insectenplagen. De droge herfst eist zijn tol in Centraal- Europa, met een slechte gewasstand tot gevolg. Voorjaarsgranen zijn het beste alternatief, maar het rendement van zomertarwe of gerst wijkt nauwelijks af van bieten. De voordelen zitten hem in een betere bodemconditie en mogelijkheden tot het inzaaien van groenbemesters.

Gespannen situatie
In bijvoorbeeld Duitsland en Polen, maar ook België, ligt die situatie anders. De schoen wringt daar al langer tussen boer en verwerker. Sudzücker Polska staat op gespannen voet met akkerbouwers. Verder krimpende marges helpen hier niet bij. In Frankrijk roepen verwerkers op minder bieten te telen. Ondertussen beconcurreren fabrieken elkaar onderling. Korrelmaïs is een alternatief voor bieten in deze landen omdat het eveneens voorjaarszaai en een oogst in de late herfst betreft. Dat past in de arbeidsplanning.

Het blijft koffiedik kijken wat de arealen in 2019 gaan doen. Analisten zijn het erover eens dat waarschijnlijk meer tarwe gezaaid wordt in Europa. De droge herfst heeft echter zijn weerslag op de beginontwikkeling, wat invloed heeft op het aantal hectares. Vergelijken we de aardappelteelt met die van tarwe dan is een patroon zichtbaar. Toen de tarweprijs in 2013 daalde nam het aardappelareaal juist toe. Hier zijn echter meerdere redenen voor, al speelt het rendement van graan zeker mee.

(Tekst gaat verder onder grafiek)

Rol van verwerkers
Meer aardappelen telen kan alleen wanneer er vraag is. Juist die factor speelt al 10 jaar een belangrijke rol. Misschien nog belangrijker dan de tarweprijs. Een duidelijk beeld is echter niet direct zichtbaar tussen verwerking en teelt. Bekijken we de trendlijn, dan is deze wel duidelijk stijgend. Ook in jaren met een klein areaal worden veel aardappelen verwerkt. Sinds 2014 hebben Europese verwerkers wel hun positie fors uit kunnen bouwen dankzij een stijgend volume aardappelen.

(Tekst gaat verder onder grafiek)

Conclusie

• Het areaal graan (tarwe) in de EU neemt hoogstwaarschijnlijk toe in 2019.
• Het areaal suikerbieten daalt ligt in de EU suikerproducerende landen.
• Er zijn groeikansen voor de teelt van aardappelen in de EU-5 + Polen.
• De pootgoedvoorziening voor de hoofdoogst is nog te onduidelijk.
• Het areaal consumptieaardappelen kan enkele procenten dalen of toenemen.

De prijs van tarwe mag dan €30-50 per ton hoger zijn, ten opzichte van de vorige 3 jaar, het is daarmee nog geen game changer. Grote bedrijven maken gebruik van de markt en verkopen reeds vooruit op de (termijn)markt. Het vertrouwen in de suikerbietenteelt in Europa zakt op korte termijn verder weg. Aardappeltelers die recentelijk fors hebben geïnvesteerd houden vast aan hun areaal, of maken gebruik van kansen om dit verder uit te breiden.