Conserventeelt in trek, fabriek geeft niet thuis

Er zijn een aantal belangrijke redenen te noemen waarom akkerbouwers de teelt van groentegewassen wel zien zitten. De twee belangrijkste aanjagers zijn het Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) en het gebrek aan alternatieven. De areaalcijfers van vorig jaar laten zien dat in sommige gewassen een behoorlijke areaaltoename zichtbaar is. Vooral voor erwten en sperziebonen is dat het geval. Het telen van vlinderbloemigen wordt beloond in het GLB en een relatief forse verhoging van de contractprijs hielp daaraan mee.

Akkerbouwer op zoek naar alternatieve teelt
De andere reden – die vooral op dit moment speelt – is het gebrek aan alternatieven. Alle marktpartijen noemen dat als belangrijke factor. Lang niet overal is wintergraan gezaaid. Bovendien bevinden de graanprijzen zich op een heel ander niveau. Op zijn laagste punt noteerde de Matif begin maart een tarweprijs net boven de €180 per ton. Dat was een jaar eerder nog €265,75. Een derde meer dus. Conserven worden als alternatief rustgewas gezien in het akkerbouwbouwplan. Het niet kunnen krijgen van pootgoed voor de consumptieaardappelteelt is een andere motivator om naar alternatieven te zoeken.

Deze situatie speelt in meer of mindere mate ook in de Europese landen om ons heen. Ook in België, Frankrijk en Duitsland zoeken telers naar een andere teelt. Met name die in de eerste twee landen hebben daarbij het pluspunt dat ze relatief dicht bij de verwerkende industrie zitten, die zich sterk focust in het westen van Vlaanderen. Het zijn dan ook vooral de telers in Flevoland en verder noordelijk – met name Groningen – die dit voorjaar teleurgesteld worden. Partijen die contracten uitschrijven moeten flink snijden in het areaal voor komend teeltseizoen.

Areaal tot 50% hoger
In 2023 steeg het areaal erwten (om groen te oogsten) in Nederland met 51% tot 6.250 hectare. Het areaal sperziebonen ging met 40% omhoog, tot goed 4.000 hectare. De teelt van bruine bonen nam met 37% toe tot 1.660 hectare. Andere groenteteelten bleven stabiel of krompen zelfs wat. Spinazie ging met 18% terug tot 1.720 hectare. Deze bewegingen blijken uit de areaalcijfers van Boerenbunder.nl, die zijn gebaseerd op data uit de Gecombineerde Opgave.

Om deze cijfers in perspectief te plaatsen: in 2022 dipte het areaal van veel teelten wel ten opzichte van 2021. Dat er in 2023 een flinke plus te zien was, is niet zo gek. Dit heeft zeer waarschijnlijk met de geboden contractprijzen te maken en de alternatieven. Met name tarwe en gerst, die in 2022 nog goed aan de prijs waren.

Conserven of diepvries
Afnemers noemen de opgebouwde voorraden in Europa als een belangrijke oorzaak voor het snijden in de contracten dit seizoen. De groenteconsumptie van met name conserven (groentes in blik of pot) groeit niet. Deels ligt dat aan de groep kopers, die gemiddeld ouder is. Diepgevroren groentes doen het juist wél goed, zo laat Marco Bom van fabrikant Ardo weten. Zij specialiseren zich in ingevroren groenten en zien een 'zeer gezonde markt'. Als een van de weinige groeit het bedrijf dan ook in areaal, waar dat mogelijk is. Bom: "We werken samen met een vaste groep telers. Die bevinden zich hoofdzakelijk in Noord-Brabant. Voor biologisch geteelde gewassen is dat Flevoland." Dat er animo van telers is merken ze ook bij Ardo.

Verschillende bedrijven moeten telers teleurstellen die de afgelopen jaren juist bij de teelt van bijvoorbeeld erwten of bonen zijn aangehaakt. "Dat is zeer frustrerend", geeft Bas Bouma van Laarakker Groenteverwerking toe, die in Flevoland actief is voor het Limburgse bedrijf. "Zeker afgelopen jaar hebben we een mooi areaal erwten in de polder kunnen telen. De animo is er opnieuw, maar afnemers hebben geen behoefte aan grotere volumes." Het bedrijf probeert alternatieven aan te bieden, maar kan daarmee niet het areaal opvullen. Het gaat dan om nicheproducten als kapucijners. Op zandgrond zijn dat waspeen en schorseneren. "Het transport naar de fabriek is een bekend issue dat altijd heeft gespeeld", weet Bouma. "Er is veel aanbod, dus dan kijkt de afnemer naar zijn logistiek."

Ook telersvereniging De Schakel, die in Noordoost-Groningen een behoorlijk conservenareaal op poten heeft gezet, moet haar afspraken wijzigen. Dat laat zij in een brief aan haar telers weten. De telersvereniging probeert het erwtenareaal gelijk te houden aan 2023, maar kan de beloofde groei niet nakomen. Ze verschuift zelfs een deel van haar erwtenareaal elders in Nederland naar de noordelijke provincie, om zo telers tegemoet te komen. Als alternatief biedt De Schakel wel contractteelt van sperziebonen of flageolets aan. De telersvereniging is gevraagd om een reactie, maar was helaas niet bereikbaar.

Ook bio mist afzet
De biologische groenteteelt heeft al veel langer met stabilisering van de marktvraag te maken. Landen om ons heen schakelen gestaag over op lokaal geteeld product en importeren minder Nederlandse producten. De contractprijzen zijn daardoor al meerdere jaren stabiel. Dat schuurt bij telers, die vooral hun loonkosten zien toenemen dit jaar. "Voor uitzendkrachten betaal je vandaag de dag €30 per uur", weet Bouma. "Wil je de teelt in stand houden, dan moeten er andere prijzen komen. We zien zelfs dat biologische telers weer terugschakelen naar gangbaar telen vanwege de teleurstellende afzet."

Alternatieven lastig
In de gangbare teelt weten de verschillende marktpartijen hun contractprijzen voor erwten en bonen dit seizoen stabiel te houden, nadat deze in 2023 met 20% tot wel 30% omhoog gingen. Met een tarweprijs van €180 per ton levert dat een positiever saldo op, al zijn de risico's van een groentegewas in de regel ook groter. Akkerbouwers die zoeken naar een financieel aantrekkelijk rustgewas, dat in het GLB ook beloond wordt, staan voor een uiterst lastige keuze. De vlasteelt groeit opnieuw dit jaar, maar ook die kent zijn beperkingen. Groentegewassen blijven voor veel telers interessant, maar dan moet de afzet er wel zijn.

Lees ook: Nederlandse kidneyboon brengt plots stuk minder op