Invulling voorjaarsteelten dit jaar een lastige puzzel

In natte najaren, waarin de omstandigheden om wintergerst en wintertarwe te zaaien spaarzaam zijn, stijgt het areaal zomergranen significant. Het tegenovergestelde is eveneens het geval. 2023 kende een bijzonder klein areaal zomergranen. In 2024 stijgt dat zeker. Zo nam het areaal zomertarwe in 2011 (na de natte herfst van 2010) met 50% toe, tot ruim 38.000 hectare. Het grootste areaal in de afgelopen dertien jaar. In 2023 bedroeg het areaal zomertarwe 8.800 hectare. Zomergerst kwam op 20.600 hectare.

Derogatie voor zaaizaad
Wat de rem zet op toename van het areaal is de beschikbaarheid van zaaizaad. Reden hiervoor is de vele neerslag in augustus, wat de zaaizaadproductie danig parten heeft gespeeld. Veel partijen bereikte niet de vereiste kwaliteitsnormen. Vanuit onder andere Nederland is een derogatieverzoek in Brussel ingediend om consumptiepartijen tarwe en gerst als zaaizaad te kunnen inzetten. Goedkeuring is er nog niet, maar de zaaizaadleveranciers zijn hoopvol. Meerdere Europese landen hebben om zo'n derogatie gevraagd.

"We zagen de situatie al vroeg aankomen en hebben daarop geparticipeerd door maximaal zaaizaad aan te kopen", vertelt Jurriaan Visser. Hij is manager granen en peulvruchten bij CZAV. "Onze vaste klanten kunnen we allemaal bedienen, maar we weten dat in dergelijke jaren meer vraag ontstaat." Ook Aart den Bakker van Agrifirm denkt dat het bedrijf over voldoende zaaizaad kan beschikken, zowel voor tarwe als gerst. "Misschien dat niet ieder ras meer beschikbaar is, maar we hebben er goede hoop op dat de derogatie wordt toegekend."

Periode wintertarwe voorbij
Akkerbouwers en loonwerkers hebben de afgelopen weken geprobeerd om wintertarwe te zaaien. "Tot en met half januari kan dat prima, erna adviseren we om op zomertarwe over te stappen", zegt Visser. Bij Agrifirm zetten ze die grens op 1 februari. "Erna is zomergerst qua saldo aantrekkelijker", weet Den Bakker. "Telers willen misschien wel zaaien, ze moeten eerst wachten tot de grond bekwaam is. De afgelopen weken is vooral in Flevoland, het zuidwesten en Noord-Holland nog tarwe gezaaid. Lang niet overal was dat mogelijk. Het is nu hopen op een nieuwe vorstperiode, die inzaai mogelijk maakt."

De gerstprijs kwam van een hoog prijsniveau af en liet in 2023 een stabiel beeld zien. De trend is wel licht dalend. Bij beurs Goes daalde de voergerstprijs van €183 eind december naar €174 per ton in week 4. De noordelijke beurzen houden de brouwgerstprijzen in de benen. Zo wordt in Groningen €195 per ton betaald. "De verwachting is dat in heel Europa meer gerst uitgezaaid gaat worden. Dat heeft ongetwijfeld gevolgen op de markt", denkt Visser. "De gerstmarkt en brouwpremies waren goed, maar vergeet niet dat de opbrengsten afgelopen zomer gewoon tegenvielen. De saldo's van voorjaarsgranen zijn over 2023 fors lager ten opzichte van wintergraan." Ook Den Bakker ziet een brouwgerstmarkt die onder druk staat. "Europese tekorten zijn aangevuld met gerst afkomstig van andere continenten. Afgelopen herfst verwachtten we 50% uitbreiding van het areaal wintergerst – zowel op klei- als zandgrond – maar die is veelal niet gezaaid. Daar gaan we meer zomergerst zien."

Eiwitteelt knelt bij afzet
Ook bij zaaizaadleverancier Limagrain merken ze de grote vraag naar zomergraan en dan vooral tarwe. Kunnen eiwitgewassen een alternatief bieden met een vergelijkbaar of beter saldo? "Het klopt dat veldbonen interessant zijn in de ecoregeling van het GLB, maar telers hebben daar minder vertrouwen in na de forse korting over 2023", merkt Jos Groot Koerkamp op. Hij is landbouwverantwoordelijke bij Limagrain in Nederland. "2023 was geen veldbonenjaar. De opbrengst viel niet mee." Ook qua afzet loopt het stroef, merkt Visser op. "Er zijn wel lokale afzetmogelijkheden, maar het volume is beperkt. We willen de teelt wel uitbreiden, maar dan moet er afzet zijn. Andere contractteelten als bruine bonen zitten vol. Voor witte en rode bonen hebben we beperkte groeimogelijkheden. We moeten op de Europese markt concurreren en hebben daar met een wereldmarktprijs te maken."

Bij Limagrain merken ze dat ook vanuit de melkveehouderij vraag ontstaat. "De fourageprijzen zijn behoorlijk hoog en veehouders zijn zoekende naar snijmaïs", merkt Groot Koerkamp. Dit kan mogelijkheden bieden voor akkerbouwers. Zeker wanneer zij na de zware oogst dit voorjaar niet vroeg kunnen zaaien. Groot Koerkamp: "Maïs heeft bij sommige akkerbouwers een slechte reputatie vanwege de oogst, maar dat is, vind ik, onterecht. Door een vroeg ras te kiezen kan onder mooie omstandigheden worden geoogst. Afhankelijk van waar je zit moet je komend seizoen een vanggewas zaaien na maïs op kleigrond. Dit heeft te maken met de door 'met nutriënten verontreinigde gebieden' die LNV heeft aangewezen."

Een alternatief voor snijmaïs kan ook kortdurend grasland zijn. "Bijna iedere veehouder loopt tegen de afzet van mest aan", merkt Groot Koerkamp op. "Vanwege het verliezen van de derogatie moet fors meer worden afgevoerd. Die plaatsingsruimte wordt deels bij de akkerbouw gezocht. Kies je voor grasland, dan kun je hier een aantal keren drijfmest op uitrijden."

Interesse in vlas groot, areaal stijgt
De teelt van vezelvlas in Noordwest-Europa zit al jaren in de lift. Voor 2024 verwacht Eugènie van de Bilt, van het gelijknamig bedrijf uit Sluiskil, opnieuw een toename van 15% tot 20%. "In 2012 bedroeg het Europees vezelvlasareaal zo'n 100.000 hectare. Inmiddels is dat 150.000 hectare", weet ze. "We merken ook in Nederland grote interesse. Niet alleen bij bestaande klanten, maar ook nieuwe telers. Biologische akkerbouwers hebben eveneens interesse in de vlasteelt. Inmiddels is 20% tot 25% van het vlasareaal biologisch geteeld. De goede afzet heeft onder andere te maken met bewustwording bij de consument, die vaker kleding van een natuurlijke vezel kopen en kritisch zijn op de productie. Anderzijds staat natuurvezel in de belangstelling voor biobased bouwen."

Van de Bilt Zaden & Vlas heeft het areaal voor dit jaar bijna rond. Ook hier is het lastig om aan voldoende zaaizaad te komen. "We hebben Europabreed een derogatie gekregen om partijen met mindere kiemkracht te kunnen gebruiken", legt Van de Bilt uit. "Door de goede vraag naar vlasvezel zijn de saldo's voor de teler behoorlijk gestegen. Daarnaast speelt mee dat vlas een ander type plant is dan graan, geen aaltjes vermeerderd en een mooie structuur achterlaat. Alle vezel raakt dit seizoen op waardoor we met een lege markt starten, wat goed is voor de afzet en prijsvorming."

Situatie wintervlas nog onbekend
De laatste jaren is de teelt van wintervlas in opkomst. Die is volgens Van de Bilt niet nieuw, maar ze erkent dat telers het graag zaaien. "Al vijftien jaar vermeerderen we wintervlas. Het wordt vooral in de Franse Calvadosstreek gezaaid, waar het klimaat mild is. In Nederland wintert het eens in de vier jaar uit. De laatste jaren ging dat goed, maar de afgelopen vorstperiode heeft wel impact. Hoe het precies uitpakt, is afwachten." Voor telers die vlas willen telen, maar achter het net vissen heeft Van de Bilt een alternatief: blauwmaanzaad. "Een speculatief gewas dat je met lage kosten kunt telen en zelf oogsten. Door druk uit Oost-Europa is de marktprijs momenteel laag, maar het product laat zich goed lang bewaren zodat je het kunt afzetten op het juiste moment."