'Iedere teler zou 4 uur aan de sector moeten besteden'

Vanaf het begin is de POC ambitieus geweest: minstens 50% tot 80% van het Nederlandse consumptieaardappelareaal verenigen in een erkende producentenorganisatie, om zo marktmacht af te dwingen en als serieuze gesprekspartner aan tafel te zitten bij de handvol grote afnemers die ons land telt. In de afgelopen jaren is het de POC gelukt om tonnen binnen te halen om projecten op te zetten. Bijvoorbeeld de kostprijscalculator, een groeimodel en om uitgebreid onderzoek te laten doen.

Jullie hebben een stevige mening en laten die ook horen. Hoe reageren boeren daarop? 
"De feiten liegen er niet om. Onze beweringen – die als activistisch gezien werden – zijn feitelijk geworden door wetenschappelijk onderzoek. Het is nu het moment om door te pakken. Genoeg onderwerpen in de aardappelsector vragen om aandacht. De ambitie is er wel, maar uiteindelijk moeten de telers het zelf aanjagen door lid te worden."

Het plakken van een prijs op aardappelen is momenteel onmogelijk door het gemis van een notering. Hoe staan jullie in de situatie rond PotatoNL?
"De POC zit niet aan tafel bij de besprekingen, maar we houden een vinger aan de pols. Als organisatie staan we aan de telerszijde. Het is ongelofelijk dat we, nu het november is, nog steeds geen officiële notering hebben voor consumptieaardappelen. Dat kost telers geld wanneer ze worden afgerekend op de (te) lage prijzen die in bijvoorbeeld België worden gehanteerd."

Horen jullie veel bezorgde leden over dit onderwerp?
"Gek genoeg is het juist opvallend rustig. Het voelt of telers het bij deze prijzen wel prima vinden. De vrije aardappelmarkt mag de afgelopen twee seizoenen dan hoge pieken hebben laten zien, dat was maar voor een zeer korte periode aan het einde van het seizoen. De meeste telers profiteren daar niet van. Ook dit jaar geldt: er kan geld verdiend worden, maar dan moet je wél de opbrengst en kwaliteit hebben. Daar schort het bij veel bedrijven aan. Tegelijkertijd is de kostprijs torenhoog."

Stel dat de drie partijen er niet gezamenlijk uitkomen en het resultaat is een gesplitste notering, zoals we voor 2017 hadden. Hoe staan jullie daarin?
"Als POC zijn we zeer kritisch op een verwerkersnotering. Wij zullen de eerste partij zijn die een officieel onderzoek laat verrichten naar de objectiviteit en betrouwbaarheid." Onze onderzoeken tonen aan dat de prijzen nu al op grote schaal gemakkelijk beïnvloed kunnen worden, mede door individualistisch handelen onder telers."

Je zei net dat opvallend weinig telers bij jullie aankloppen rond de notering. Hoe komt dat denk je?
"Dat is een goede vraag. Het collectiviteitsgevoel mist bij de aardappeltelers denk ik. Ondernemers doppen liever hun eigen boontjes en zijn niet trots genoeg op de sector. Een collega-teler die zijn nek uitsteekt – en bijvoorbeeld deelneemt in een noteringscommissie – krijgt de shit over zich heen wanneer de prijs te laag is. Dat werkt demotiverend."

Komt die waardering er uiteindelijk wel? De samenleving, en daarmee misschien ook de agrarische sector, is steeds individualistischer.
"Het is helemaal niet moeilijk. Als iedere teler op jaarbasis drie tot vier uur vrijmaakt voor het belang van de sector, dan is iedereen daarmee geholpen. Denk aan het indienen van transacties, invullen van een enquête, je kostprijs berekenen met onze calculator en vergaderingen bezoeken om een kritische vraag te stellen. Stel je sociaal op en ventileer ook het positieve. Samen kom je verder."

Nederland heeft het kleinste aardappelareaal in de EU-4. Zijn we niet gewoon te klein om een vuist te maken?
"Juist daarom is de POC druk aan het lobbyen in andere Europese teeltgebieden voor consumptieaardappelen. In Frankrijk hebben we heel veel tijd en moeite gestoken en telers zijn daar enthousiast. Dit land kent al veel langer een telersorganisatie (GAPPI red.) maar er moeten stappen worden genomen om dit tot een erkende producentenorganisatie te maken. Door het grootschalig op te pakken kun je groeien naar 80% areaal lid. Met deze steun maak je het verschil. Daar is wel collectiviteit voor nodig."

De bedrijven in heel Europa worden steeds groter waardoor het lastig is om al die ego's te verenigen?
"Je moet groot zijn en groter worden om wat te kunnen verdienen. Vergeet niet dat je met 500 hectare maar 2% input van één fabriek beslaat. Er wordt snel vergeten dat schaalvergroting een enorme impact heeft op de sector, denk ik. Er moet met steeds grotere machines worden gereden op ongunstige momenten. Dat heeft nadelige gevolgen voor de bodem. In een extreem jaar als 2023 en 2024 komt duidelijk naar voren wat dat voor impact heeft. Uiteindelijk kost schaalvergroting voedselproductie, daar ben ik van overtuigd."

Waar zijn jullie momenteel mee bezig bij de POC?
"De kostprijscalculator en het groeimodel draaien beide. Dit jaar zijn de tarreringsmethodes en voorwaarden van fabrieken doorgelicht. Daar hebben we een Europese subsidie voor ontvangen om dit grondig te onderzoeken. Wat blijkt, de onderlinge verschillen zijn procentueel groot. Verschillende afnemers komen met een eigen duurzaamheidsschema. Als POC zien we graag dat verduurzaming op het akkerbouwbedrijf voor iedereen gelijk wordt getrokken. De kosten moeten doorberekend worden en niet met een fooi afgedaan. Daarom dat we een ketendialoog starten. Die gesprekken lopen nu. Het project bevindt zich in de onderzoeksfase."

Wat is er mis met een programma voor bijvoorbeeld regeneratief telen of andere eisen waarvoor wordt beloond?
"Het gevaar schuilt hem erin dat al die eisen in de toekomst de nieuwe standaard worden. Nu wordt een kleine meerprijs of een rentekorting als lokkertje ingezet, maar dat blijft niet zo. Met de juridische mogelijkheden van een POC maken we het mogelijk om zelf het initiatief te nemen. Waar is de trots gebleven van de boeren? Je moet een contract tekenen om pootgoed te krijgen en afnemers bepalen de spelregels. Afnemers bepalen straks naast de contractprijs ook de prijs van de 'overige' aardappelen en zo wordt je geld gecrediteerd! Wanneer ik dat allemaal aan iemand buiten de aardappelsector uitleg krijg ik altijd verwonderde blikken."